ಪದ್ಯ ೪೯: ಅರ್ಜುನನು ಓಡಿಸುತ್ತಿದ್ದ ರಥ ಹೇಗಿತ್ತು?

ಗತಿಗೆ ಕುಣಿದವು ನಾಸಿಕದ ಹುಂ
ಕೃತಿಯ ಪವನನ ಹಳಿವ ಲುಳಿಯಲಿ
ಗತಿಯ ಸಂಚಿತ ಪಂಚಧಾರಾ ಪ್ರೌಢವಾಜಿಗಳು
ವಿತತ ರಥ ಪದದಳಿತ ವಸುಧೋ
ತ್ಪತಿತ ಧೂಳೀಪಟಲ ಪರಿಚುಂ
ಬಿತ ದಿಶಾಮುಖನೈದಿದನು ಕುರುರಾಯ ಮೋಹರವ (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೬ ಸಂಧಿ, ೪೯ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಪಂಚಧಾರೆಯ ಕುದುರೆಗಳ ಮೂಗಿನಿಂದ ಹುಂಕಾರ ಮಾಡುತ್ತಾ, ಗಾಳಿಯನ್ನೇ ಮೀರಿಸಿದ ವೇಗದಿಂದ ಓಡಿದವು. ರಥದ ಚಕ್ರಗಳು ಹರಿದು, ಕುದುರೆಗಳು ನೆಲವನ್ನು ತುಳಿದು ಎದ್ದ ಧೂಳು ದೆಸೆದೆಸೆಗಳನ್ನು ಚುಂಬಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಅರ್ಜುನನು ಕೌರವ ಸೈನ್ಯದತ್ತ ಹೊರಟನು.

ಅರ್ಥ:
ಗತಿ:ವೇಗ; ಕುಣಿ: ಜಿಗಿ; ನಾಸಿಕ: ಮೂಗು; ಹುಂಕೃತಿ: ಹೂಂಕಾರ; ಪವನ: ಯಾವು; ಹಳಿವ:ಮೀರು, ಅತಿಶಯಿಸು, ಮೀರು; ಲುಳಿ: ರಭಸ, ವೇಗ; ಸಂಚಿತ:ಸಂಗ್ರಹ; ಪಂಚ: ಐದು; ಪಂಚಧಾರ: ಐದು ಬಗೆಯ ನಡಿಗೆಯುಳ್ಳ ಕುದುರೆ; ಪ್ರೌಢ: ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬೆಳೆದ; ವಾಜಿ: ಕುದುರೆ; ವಿತತ:ವಿಸ್ತಾರವಾದ, ಶ್ರೇಷ್ಠ; ರಥ: ಬಂಡಿ; ಪದದಳಿತ: ಪಾದತಾಡನ; ವಸುಧ: ಭೂಮಿ; ಉತ್ಪತಿತ: ಮೇಲಕ್ಕೆದ್ದ; ಧೂಳು: ಮಣ್ಣಿನ ಕಣ; ಧೂಳೀಪಟಲ: ಧೂಳಿನ ಕಣ; ಪರಿಚುಂಬಿತ: ಮುತ್ತಿಡುತ್ತಾ; ದಿಶ: ದಿಕ್ಕು; ಮೋಹರ: ಸೈನ್ಯ, ದಂಡು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಗತಿಗೆ +ಕುಣಿದವು +ನಾಸಿಕದ +ಹುಂ
ಕೃತಿಯ +ಪವನನ +ಹಳಿವ +ಲುಳಿಯಲಿ
ಗತಿಯ +ಸಂಚಿತ +ಪಂಚಧಾರಾ +ಪ್ರೌಢ+ವಾಜಿಗಳು
ವಿತತ +ರಥ +ಪದದಳಿತ +ವಸುಧೋ
ತ್ಪತಿತ +ಧೂಳೀಪಟಲ +ಪರಿಚುಂ
ಬಿತ+ ದಿಶಾ+ಮುಖನೈದಿದನು +ಕುರುರಾಯ +ಮೋಹರವ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಕುದುರೆ ಹೇಗೆ ಓಡಿದವು ಎಂಬ ವಿವರಣೆ – ಗತಿಗೆ ಕುಣಿದವು ನಾಸಿಕದ ಹುಂ
ಕೃತಿಯ;
(೨) ರಥ ಹೇಗೆ ಮುನ್ನಡೆಯಿತು – ವಿತತ ರಥ ಪದದಳಿತ ವಸುಧೋ
ತ್ಪತಿತ ಧೂಳೀಪಟಲ ಪರಿಚುಂಬಿತ