ಕುಸಿದು ಜೊಮ್ಮಿನ ಜಾಡ್ಯದಲಿ ಝೊಂ
ಪಿಸಿದರಿಬ್ಬರು ರಾಯಗರುಡಿಯ
ಜಸದ ಜಹಿಯಲಿ ಸ್ವಾಮಿಕಾರ್ಯದ ಹೊತ್ತಹೊರಿಗೆಯಲಿ
ಉಸುರು ಮಿಡುಕದೆ ನಿದ್ರೆ ನೆನಹಿನ
ಮುಸುಕನುಗಿಯದೆಯಿಷ್ಟ ಸಿದ್ಧಿಯ
ವಿಷಮ ಸಮಸಂಧಿಗಳ ಸರಿವಿನೊಳಿರ್ದನಾ ದ್ರೌಣಿ (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೪ ಪದ್ಯ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಬಳಲಿಕೆಯಿಂದ ಕೃಪ ಮತ್ತು ಕೃತವರ್ಮರು ಮಲಗಿದರು. ರಾಜರಿಗೆ ಗರುಡಿಯಾಚಾರ್ಯನಾದ, ರಾಜ್ಯಕಾರ್ಯದ ಭಾರವನ್ನು ಹೊತ್ತ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನು ಜೋರಾಗಿ ಉಸಿರಾಡದೆ, ನಿದ್ರೆಗೆ ಅವಕಾಶ ಕೊಡದೆ ತನ್ನ ಇಷ್ಟಸಿದ್ಧಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸುವ ಬಗೆಯೇನೆಂದು ಸಾಧಕ ಬಾಧಕಗಳನ್ನು ಚಿಂತಿಸುತ್ತಾ ಎಚ್ಚರದಿಂದಿದ್ದನು.
ಅರ್ಥ:
ಕುಸಿ: ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳು; ಜೊಮ್ಮು: ನಿದ್ರೆಯ ಆವರಿಸುವ ಸ್ಥಿತಿ; ಜಾಡ್ಯ: ಸೋಮಾರಿತನ; ಝೊಂಪಿಸು: ಮೈಮರೆ, ಎಚ್ಚರ ತಪ್ಪು; ರಾಯ: ರಾಜ; ಗರುಡಿ: ವ್ಯಾಯಾಮ ಶಾಲೆ; ಜಸ: ಯಶಸ್ಸು, ಕೀರ್ತಿ; ಜಹಿ: ಸೋಲಿಸು; ಸ್ವಾಮಿ: ಒಡೆಯ; ಕಾರ್ಯ: ಕೆಲಸ; ಹೊತ್ತು: ಧರಿಸು; ಹೊರಿಗೆ: ಭಾರ; ಉಸುರು: ಶ್ವಾಸ; ಮಿಡುಕು: ಅಲುಗು, ಕದಲು; ನಿದ್ರೆ: ಶಯನ; ನಿನಹು: ಜ್ಞಾಪಕ; ಮುಸುಕ: ಆವರಿಸು; ಉಗಿ: ಹೊರಹಾಕು; ಇಷ್ಟ: ಇಚ್ಛಿಸು, ಆಸೆಪಡು; ಸಿದ್ಧಿ: ಸಾಧನೆ, ಗುರಿಮುಟ್ಟುವಿಕೆ; ವಿಷಮ: ಕಷ್ಟಕರವಾದುದು; ಸಂಧಿ: ಸೇರಿಕೆ, ಸಂಯೋಗ; ಸರವು: ಜಾಡು, ದಾರಿ; ದ್ರೌಣಿ: ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ;
ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕುಸಿದು +ಜೊಮ್ಮಿನ +ಜಾಡ್ಯದಲಿ+ ಝೊಂ
ಪಿಸಿದರ್+ಇಬ್ಬರು +ರಾಯ+ಗರುಡಿಯ
ಜಸದ+ ಜಹಿಯಲಿ+ ಸ್ವಾಮಿ+ಕಾರ್ಯದ+ ಹೊತ್ತ+ಹೊರಿಗೆಯಲಿ
ಉಸುರು +ಮಿಡುಕದೆ +ನಿದ್ರೆ +ನೆನಹಿನ
ಮುಸುಕನ್+ಉಗಿಯದೆ+ಇಷ್ಟ+ ಸಿದ್ಧಿಯ
ವಿಷಮ +ಸಮಸಂಧಿಗಳ+ ಸರಿವಿನೊಳ್+ಇರ್ದನಾ ದ್ರೌಣಿ
ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಜ ಕಾರದ ತ್ರಿವಳಿ ಪದಗಳು – ಜೊಮ್ಮಿನ ಜಾಡ್ಯದಲಿ ಝೊಂಪಿಸಿದರಿಬ್ಬರು
(೨) ಎಚ್ಚರದಿಂದಿರುವ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸುವ ಪರಿ – ನಿದ್ರೆ ನೆನಹಿನಮುಸುಕನುಗಿಯದೆ
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತ 