ತೂಳುವರೆಗಳ ಲಗ್ಗೆಯಲಿ ಕೆಂ
ಧೂಳು ಮಸಗಿ ವಿರಾಟ ಭೂಪತಿ
ಯಾಳು ಕವಿತರೆ ಕಂಡು ಸೈರಿಸಿ ತುರುವ ಹಿಂದಿಕ್ಕಿ
ಕಾಳಗವ ಕೊಟ್ಟರು ಛಡಾಳಿಸಿ
ಸೂಳವಿಸಿ ನಿಸ್ಸಾಳ ದಿಕ್ಕಿನ
ಮೂಲೆ ಬಿರಿಯೆ ವಿರಾಟಬಲ ಹಳಚಿದುದು ಪರಬಲವ (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೫ ಸಂಧಿ, ೫೧ ಪದ್ಯ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ತಮ್ಮಟೆ ಬಡಿಯುತ್ತಾ ಕಾಲು ತುಳಿತಕ್ಕೆ ಕೆಂಧೂಳಿ ಮೇಲೇಳಿತು. ವಿರಾಟನ ಸೈನ್ಯವು ಬಂದುದನ್ನು ನೋಡಿದ ತ್ರಿಗರ್ತ ಸೈನ್ಯದವರು ಗೋವುಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಹಿಂದೆ ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಕದನವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಕಹಳೆಗಳ ಮೊಳಗಿನಿಂದ ದಿಕ್ಕಿನ ಮೂಲೆ ಬಿರಿದು ಹೋಗುವಂತಿರಲು ವಿರಾಟನ ಸೈನ್ಯವು ಶತ್ರುಗಳೊಡನೆ ಹೋರಾಡಿತು.
ಅರ್ಥ:
ತೂಳು: ಆವೇಶ, ಉನ್ಮಾದ; ತೂಳುವರೆ: ಒಂದು ಬಗೆಯ ತಮಟೆ; ಲಗ್ಗೆ:ಮುತ್ತಿಗೆ, ಆಕ್ರಮಣ; ಕೆಂಧೂಳು: ಕೆಂಪಾದ ಧೂಳು; ಮಸಗು:ಹರಡು; ಭೂಪತಿ: ರಾಜ; ಆಳು: ಸೈನ್ಯ; ಕವಿ:ಮುಸುಕು, ದಟ್ಟವಾಗು; ಕಂಡು: ನೋಡಿ; ಸೈರಿಸಿ: ಸಹಿಸು; ತುರು: ಗೋವು; ಹಿಂದಿಕ್ಕು: ಹಿಂಬದಿ ಸೇರಿಸು; ಕಾಳಗ: ಯುದ್ಧ; ಕೊಟ್ಟು: ನೀದು; ಛಡಾಳಿಸು: ಹೆಚ್ಚಾಗು, ಅಧಿಕವಾಗು; ಸೂಳವಿಸು: ಧ್ವನಿಮಾಡು; ನಿಸ್ಸಾಳ:ಒಂದು ಬಗೆಯ ಚರ್ಮವಾದ್ಯ; ದಿಕ್ಕು: ದಿಶೆ; ಮೂಲೆ: ಕೊನೆ; ಬಿರಿ:ಬಿರುಕು, ಸೀಳು; ಬಲ: ಸೈನ್ಯ, ದಳ; ಹಳಚು:ತಾಗು, ಬಡಿ; ಪರಬಲ:ಶತ್ರುಸೈನ್ಯ;
ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ತೂಳುವರೆಗಳ +ಲಗ್ಗೆಯಲಿ +ಕೆಂ
ಧೂಳು +ಮಸಗಿ +ವಿರಾಟ +ಭೂಪತಿ
ಯಾಳು +ಕವಿತರೆ +ಕಂಡು +ಸೈರಿಸಿ +ತುರುವ +ಹಿಂದಿಕ್ಕಿ
ಕಾಳಗವ +ಕೊಟ್ಟರು +ಛಡಾಳಿಸಿ
ಸೂಳವಿಸಿ +ನಿಸ್ಸಾಳ +ದಿಕ್ಕಿನ
ಮೂಲೆ +ಬಿರಿಯೆ +ವಿರಾಟಬಲ+ ಹಳಚಿದುದು +ಪರಬಲವ
ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ವಿರಾಟಬಲ, ಪರಬಲ; ಛಡಾಳಿಸಿ, ಸೂಳವಿಸಿ – ಬಲ ಪದದ ಬಳಕೆ
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತ 