ಪದ್ಯ ೪೧: ದುರ್ಯೋಧನನು ಯಾವ ವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿಕೊಂಡನು?

ಒರಲದಿರು ಸಂಜಯ ವಿರೋಧಿಗ
ಳರಿವರಾನಿದ್ದೆಡೆಯನಿಲ್ಲಿಯೆ
ಮರೆದು ಕಳೆ ಪಾಳೆಯವ ತೆಗಸಬುಜಾಕ್ಷಿಯರ ಕಳುಹು
ತೆರಹುಗೊಡು ನೀ ಹೋಗೆನುತ ಮುಂ
ಜೆರಗನಳವಡೆ ಸೆಕ್ಕಿ ಪೂರ್ವದ
ಲರಿದ ಸಲಿಲಸ್ತಂಭವಿದ್ಯೆಯನರಸ ಚಿಂತಿಸಿದ (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೩ ಸಂಧಿ, ೪೧ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ದುರ್ಯೋಧನನು ಸಂಜಯನೊಂದಿಗೆ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾ, ಸಂಜಯ ಜೋರಾಗಿ ಅಳಬೇಡ, ಶತ್ರುಗಳು ನಾನಿರುವ ಸ್ಥಳವನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಂಡುಬಿಡುತ್ತಾರೆ. ನನ್ನನ್ನು ಮರೆತು ಹಿಂದಿರುಗಿ ಹೋಗಿ ಪಾಳೆಯವನ್ನು ಎತ್ತಿಸು. ಸ್ತ್ರೀಯರನ್ನು ಗಜಪುರಕ್ಕೆ ಕಳಿಸು, ನನಗೆ ಜಾಗಬಿಡು, ಎನ್ನುತ್ತಾ ತನ್ನ ಮುಂಜೆರಗನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು, ಹಿಂದೆ ತಾನು ಕಲಿತಿದ್ದ ಜಲಸ್ತಂಭವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿಕೊಂಡನು.

ಅರ್ಥ:
ಒರಲು: ಅರಚು, ಕೂಗಿಕೊಳ್ಳು; ವಿರೋಧಿ: ವೈರಿ; ಅರಿ: ತಿಳಿ; ಮರೆ: ನೆನಪಿನಿಂದ ದೂರಮಾಡು; ಕಳೆ: ಬೀಡು, ತೊರೆ; ಪಾಳೆಯ: ಬೀಡು, ಶಿಬಿರ; ಅಬುಜಾಕ್ಷಿ: ಕಮಲದಂತ ಕಣ್ಣುಳ್ಳ, ಸ್ತ್ರೀ; ಕಳುಹು: ಕಳುಹಿಸು; ತೆರಹು: ಎಡೆ, ಜಾಗ; ಹೋಗು: ತೆರಳು; ಮುಂಜೆರಗು: ಹೊದ್ದ ವಸ್ತ್ರದ ಅಂಚು, ಸೆರಗಿನ ತುದಿ; ಅಳವಡಿಸು: ಸರಿಮಾಡು; ಸೆಕ್ಕಿ: ಸಿಕ್ಕಿಸು; ಪೂರ್ವ: ಹಿಂದೆ; ಸಲಿಲ: ನೀರು; ಸ್ತಂಭ: ಸ್ಥಿರವಾಗಿರುವಿಕೆ, ನಿಶ್ಚಲತೆ; ವಿದ್ಯೆ: ಜ್ಞಾನ; ಚಿಂತಿಸು: ಯೋಚಿಸು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಒರಲದಿರು +ಸಂಜಯ +ವಿರೋಧಿಗಳ್
ಅರಿವರ್+ಆನಿದ್ದೆಡೆಯನ್+ಇಲ್ಲಿಯೆ
ಮರೆದು +ಕಳೆ +ಪಾಳೆಯವ +ತೆಗಸ್+ಅಬುಜಾಕ್ಷಿಯರ+ ಕಳುಹು
ತೆರಹುಗೊಡು +ನೀ +ಹೋಗೆನುತ +ಮುಂ
ಜೆರಗನ್+ಅಳವಡೆ+ ಸೆಕ್ಕಿ+ ಪೂರ್ವದಲ್
ಅರಿದ +ಸಲಿಲಸ್ತಂಭ+ವಿದ್ಯೆಯನ್+ಅರಸ +ಚಿಂತಿಸಿದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಅರಿ – ೨, ೬ ಸಾಲಿನ ಮೊದಲ ಪದ
(೨) ಹೆಂಗಸು ಎಂದು ಹೇಳಲು ಅಬುಜಾಕ್ಷಿ ಪದದ ಬಳಕೆ

ಪದ್ಯ ೪೩: ದುರ್ಯೋಧನನ ದೇಹವು ಯಾರಿಗೆ ಮೀಸಲು?

ಕೊಲುವಡನುಚಿತವಿಂದು ಭೀಮಗೆ
ಕಳೆದ ಮೀಸಲು ನಿನ್ನ ತನು ನೀ
ನೊಲಿದ ಪರಿಯಿಂದೆಸು ವಿಭಾಡಿಸು ರಚಿಸು ಭಾಷೆಗಳ
ಅಳುಕಿದೆವು ನಿನಗೆಂದು ರಾಯನ
ಬಳಿಯ ಜೋದರ ರಾವುತರ ರಥಿ
ಗಳ ಪದಾತಿಯನಿಕ್ಕಿದನು ಸೆಕ್ಕಿದನು ಸರಳುಗಳ (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೧ ಸಂಧಿ, ೪೩ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಅರ್ಜುನನು ಕೌರವನಿಗೆ, ನಿನ್ನ ದೇಹವು ಭೀಮನಿಗೆ ಮೀಸಲಾದುದರಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ನಾನು ಕೊಲ್ಲುವುದು ಅನುಚಿತ. ನಿನಗೆ ಹೇಗೆ ಬೇಕೋ ಹಾಗೆ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ಹೊಡೆ, ಯಾವ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನಾದರೂ ಮಾಡು, ನಾನು ನಿನಗೆ ಹೆದರಿದ್ದೇನೆ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಅವನ ಸುತ್ತಲಿನ ಚತುರಂಗ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಚುಚ್ಚಿ ಕೊಂದನು.

ಅರ್ಥ:
ಕೊಲು: ಸಾಯಿಸು; ಅನುಚಿತ: ಸರಿಯಲ್ಲದ; ಮೀಸಲು: ಕಾಯ್ದಿರಿಸಿದ; ತನು: ದೇಹ; ಒಲಿ: ಪ್ರೀತಿಸು; ಪರಿ: ರೀತಿ; ವಿಭಾಡಿಸು: ನಾಶಮಾಡು; ರಚಿಸು: ನಿರ್ಮಿಸು; ಭಾಷೆ: ನುಡಿ; ಅಳುಕು: ಹೆದರು; ರಾಯ: ರಾಜ; ಬಳಿ: ಹತ್ತಿರ; ಜೋದರು: ಆನೆ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವವರು; ರಥಿ: ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವವನು; ಪದಾತಿ: ಕಾಲಾಳು, ಸೈನಿಕ; ಇಕ್ಕು: ಇರಿಸು, ಇಡು; ಸೆಕ್ಕು: ಒಳಸೇರುವಿಕೆ, ಕುಗ್ಗುವಿಕೆ; ಸರಳು: ಬಾಣ; ಎಸು: ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕೊಲುವಡ್+ಅನುಚಿತವ್+ಇಂದು +ಭೀಮಗೆ
ಕಳೆದ +ಮೀಸಲು +ನಿನ್ನ +ತನು +ನೀ
ನೊಲಿದ +ಪರಿಯಿಂದ್+ಎಸು +ವಿಭಾಡಿಸು +ರಚಿಸು +ಭಾಷೆಗಳ
ಅಳುಕಿದೆವು +ನಿನಗೆಂದು +ರಾಯನ
ಬಳಿಯ +ಜೋದರ +ರಾವುತರ+ ರಥಿ
ಗಳ +ಪದಾತಿಯನ್+ಇಕ್ಕಿದನು +ಸೆಕ್ಕಿದನು +ಸರಳುಗಳ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ದುರ್ಯೋಧನನ ದೇಹವು ಯಾರಿಗೆ ಮೀಸಲು – ಭೀಮಗೆ ಕಳೆದ ಮೀಸಲು ನಿನ್ನ ತನು
(೨) ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಹಂಗಿಸುವ ಪರಿ – ಅಳುಕಿದೆವು ನಿನಗೆಂದು, (ನಾನು ನಿನಗೆ ಹೆದರಿದ್ದೇನೆ)