ಪದ್ಯ ೬೩: ಕೌರವರ ಸೈನ್ಯದ ಬಲವು ಎಷ್ಟಿತ್ತು?

ಹೊಗಳಲನುಪಮ ಸೇನೆಯಿಂತಿದು
ದುಗುಣವಂಧಾಸುರನ ಸೇನೆಗೆ
ತಿಗುಣವಿದು ರಾವಣನ ಮೋಹರಕೆನುತ ಫಲುಗುಣನು
ಹಗೆಯ ಭುಜದಗ್ಗಳಿಕೆಯನು ನೆರೆ
ಹೊಗಳಿ ತೋರಿದನುತ್ತರಗೆ ಮೊಳೆ
ನಗೆಯ ಮನದೊಳಗಾಗ ಸೈವೆರಗಾದ ಸುಕುಮಾರ (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೭ ಸಂಧಿ, ೬೩ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಈ ಸೈನ್ಯವು ಅಂಧಕಾಸುರನ ಸೇನೆಯ ಎರಡರಷ್ಟಿದೆ, ರಾವಣನ ಸೈನ್ಯದ ಮೂರರಷ್ಟಿದೆ ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ನಸುನಗುತ್ತಾ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯದ ಬಲವನ್ನು ಹೊಗಳಲು ಉತ್ತರನು ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ಕೇಳಿ ಬೆರಗಾದನು.

ಅರ್ಥ:
ಹೊಗಳು: ಪ್ರಶಂಶಿಸು; ಅನುಪಮ: ಉತ್ಕೃಷ್ಟವಾದುದು; ಸೇನೆ: ಸೈನ್ಯ; ದುಗುಣ: ಎರಡು ಪಟ್ಟು; ಅಂಧ: ಕುರುಡ; ಅಸುರ: ರಾಕ್ಷಸ; ತಿಗುಣ: ಮೂರುಪಟ್ಟು; ಮೋಹರ: ಸೈನ್ಯ; ಹಗೆ: ವೈರಿ; ಭುಜ: ಬಾಹು; ಅಗ್ಗಳಿಕೆ: ಶ್ರೇಷ್ಠತೆ; ನೆರೆ: ಸಮೀಪ, ಹತ್ತಿರ; ಹೊಗಳು: ಪ್ರಶಂಶಿಸು; ತೋರು: ಪ್ರದರ್ಶಿಸು, ಕಾಣು; ಮೊಳೆನಗೆ: ಮಂದಸ್ಮಿತ; ಮನ: ಮನಸ್ಸು; ಸೈವೆರಗು: ಆತಿಯಾದ ತಳಮಳ; ಕುಮಾರ: ನಂದನ, ಮಗ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಹೊಗಳಲ್+ಅನುಪಮ+ ಸೇನೆಯಿಂತ್+ಇದು
ದುಗುಣವ್+ಅಂಧಾಸುರನ+ ಸೇನೆಗೆ
ತಿಗುಣವಿದು+ ರಾವಣನ +ಮೋಹರಕೆನುತ +ಫಲುಗುಣನು
ಹಗೆಯ+ ಭುಜ+ಅಗ್ಗಳಿಕೆಯನು +ನೆರೆ
ಹೊಗಳಿ +ತೋರಿದನ್+ಉತ್ತರಗೆ +ಮೊಳೆ
ನಗೆಯ +ಮನದೊಳಗ್+ಆಗ+ ಸೈವೆರಗಾದ +ಸುಕುಮಾರ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ದುಗುಣ, ತಿಗುಣ – ಪದಗಳ ಬಳಕೆ