ಪದ್ಯ ೩೬: ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಾದ ತೊಂದರೆ ಹೇಗಿತ್ತು?

ಝಳಕೆ ಘೀಳಿಟ್ಟೊರಲಿದವು ಕರಿ
ಕುಳ ತುರಂಗದ ಥಟ್ಟು ಖುರದಲಿ
ನೆಲನ ಹೊಯ್ದವ್ವಳಿಸಿದವು ರಾವುತರನೀಡಾಡಿ
ಬಲು ರಥವನಸಬಡಿದು ಸೂತನ
ನಿಳುಹಿ ಹಯವೋಡಿದವು ಮು
ಮ್ಮುಳಿಸಿ ತನಿಗುದಿಗುದಿದು ಕೋಟಲೆಗೊಂಡುದರಿಸೇನೆ (ದ್ರೋಣ ಪರ್ವ, ೧೯ ಸಂಧಿ, ೩೬ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ನಾರಾಯಣಾಸ್ತ್ರದ ಬೆಂಕಿಯ ತಾಪಕ್ಕೆ ಆನೆಗಳು ಜೋರಾಗಿ ಕಿರುಚಿದವು. ಗೊರಸುಗಳಿಂದ ನೆಲವನಪ್ಪಳಿಸಿ, ರಾವುತರನ್ನು ಕೆಳಕ್ಕೆಸೆದು ಕುದುರೆಗಳು ಆರ್ಭಟಿಸಿದವು. ರಥವು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬೀಳುವಂತೆ ಮಾಡಿ, ಸಾರಥಿಯನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ರಥಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟಿದ ಕುದುರೆಗಳು ಓಡಿದವು. ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯ ಕುದಿಕುದಿದು ತೊಂದರೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದವು.

ಅರ್ಥ:
ಝಳ: ತಾಪ; ಘೀಳಿಡು: ಕಿರುಚು; ಒರಲು: ಕೂಗು; ಕರಿ: ಆನೆ; ಕುಳ: ಗುಂಪು; ತುರಂಗ: ಕುದುರೆ; ಥಟ್ಟು: ಗುಂಪು; ಖುರ: ಕುದುರೆ ದನಕರುಗಳ ಕಾಲಿನ ಗೊರಸು; ನೆಲ: ಭೂಮಿ; ಹೊಯ್ದು: ಹೊಡೆ; ಅವ್ವಳಿಸು: ಆರ್ಭಟಿಸು; ರಾವುತ: ಕುದುರೆ ಸವಾರ; ಈಡಾಡು: ಒಗೆ, ಚೆಲ್ಲು; ಬಲು: ಬಹಳ; ರಥ: ಬಂಡಿ; ಬಡಿ: ಹೊಡೆ; ಅಸಬಡಿ: ಸದೆಬಡಿ; ಸೂತ: ಸಾರಥಿ; ಇಳುಹಿ: ಕೆಳಗಿಳಿಸು; ಹಯ: ಕುದುರೆ; ಓಡು: ಧಾವಿಸು; ಮುಮ್ಮುಳಿಸು: ನಾಶವಾಗು; ತನಿ: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ಕುದಿ: ಮರಳು; ಕೋಟಲೆ: ತೊಂದರೆ; ಅರಿ: ವೈರಿ; ಸೇನೆ: ಸೈನ್ಯ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಝಳಕೆ +ಘೀಳಿಟ್ಟ್+ಒರಲಿದವು +ಕರಿ
ಕುಳ +ತುರಂಗದ +ಥಟ್ಟು +ಖುರದಲಿ
ನೆಲನ +ಹೊಯ್ದ್+ಅವ್ವಳಿಸಿದವು +ರಾವುತರನ್+ಈಡಾಡಿ
ಬಲು +ರಥವನ್+ಅಸಬಡಿದು +ಸೂತನನ್
ಇಳುಹಿ +ಹಯವ್+ಓಡಿದವು +ಮು
ಮ್ಮುಳಿಸಿ +ತನಿ+ಕುದಿಕುದಿದು +ಕೋಟಲೆಗೊಂಡುದ್+ಅರಿಸೇನೆ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ತುರಂಗ, ಹಯ; ಕುಳ, ಥಟ್ಟು – ಸಮಾನಾರ್ಥಕ ಪದ
(೨) ಘೀಳಿಡು, ಅವ್ವಳಿಸು, ಒರಲು – ಸಾಮ್ಯಾರ್ಥ ಪದ