ಕುದುರೆ ಕಂಬನಿಯಿಕ್ಕಿದವು ಮೈ
ಬಿದಿರಿದವು ದಂತಿಗಳು ಕಾಲಾ
ಳೊದರಿ ಕೆಡೆದವು ಕುಂದಿದವು ಕೈಮನದ ಕಡುಹುಗಳು
ಬೆದರ ಬಂದಿಗೆ ಸಿಲುಕಿತವನಿಪ
ನದಟು ವಿಕ್ರಮವಹ್ನಿ ತಂಪೇ
ರಿದುದು ಕಡುದುಮ್ಮಾನ ಕೇಣಿಯ ಹಿಡಿದುದುಭಯಬಲ (ಭೀಷ್ಮ ಪರ್ವ, ೧೦ ಸಂಧಿ, ೧೭ ಪದ್ಯ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಕುದುರೆಗಳು ಕಂಬನಿಗರೆದವು. ಆನೆಗಳು ಮೈ ಕೊಡವಿದವು. ಕಾಲಾಳುಗಳು ಒದರಿ ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದರು. ಮೈಯ ಸತ್ವ ಮನಸ್ಸಿನ ಪರಾಕ್ರಮಗಳು ಕುಂದಿಹೋದವು. ಕೌರವನ ಪರಾಕ್ರಮವು ಹೆದರಿಕೆಗೆ ಸೆರೆಯಾಯಿತು. ವಿಕ್ರಮಾಗ್ನಿಯು ತಣ್ಣಗಾಯಿತು ಎರಡೂ ಸೈನ್ಯಗಳು ದುಃಖದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದವು.
ಅರ್ಥ:
ಕುದುರೆ: ಅಶ್ವ; ಕಂಬನಿ: ಕಣ್ಣೀರು; ಮೈ: ದೇಹ; ಬಿದಿರು: ಕೆದರು; ದಂತಿ: ಆನೆ; ಕಾಲಾಳು: ಸೈನಿಕ; ಒದರು: ಕೊಡಹು; ಕೆಡೆ:ಬೀಳು, ಕುಸಿ; ಕುಂದು: ಕೊರತೆ, ನೂನ್ಯತೆ; ಕೈ: ಹಸ್ತ; ಮನ: ಮನಸ್ಸು; ಕಡುಹು: ಸಾಹಸ, ಹುರುಪು; ಬೆದರು: ಹೆದರು; ಬಂದಿ: ಸೆರೆ, ಬಂಧನ; ಸಿಲುಕು: ಕಟ್ಟು; ಅವನಿಪ: ರಾಜ; ಅದಟು: ಪರಾಕ್ರಮ, ಶೌರ್ಯ; ವಿಕ್ರಮ: ಶೌರ್ಯ; ವಹ್ನಿ: ಬೆಂಕಿ; ತಂಪು: ತಣಿವು, ಶೈತ್ಯ; ಏರು: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ಕದು: ಬಹಳ; ದುಮ್ಮಾನ: ದುಃಖ; ಕೇಣಿ: ಗುತ್ತಿಗೆ, ಗೇಣಿ, ಗೆಳೆತನ; ಹಿಡಿ: ಗ್ರಹಿಸು; ಉಭಯ: ಎರಡು; ಬಲ: ಸೈನ್ಯ;
ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕುದುರೆ+ ಕಂಬನಿ+ಇಕ್ಕಿದವು +ಮೈ
ಬಿದಿರಿದವು +ದಂತಿಗಳು +ಕಾಲಾಳ್
ಒದರಿ +ಕೆಡೆದವು +ಕುಂದಿದವು +ಕೈ+ಮನದ +ಕಡುಹುಗಳು
ಬೆದರ +ಬಂದಿಗೆ +ಸಿಲುಕಿತ್+ಅವನಿಪನ್
ಅದಟು +ವಿಕ್ರಮ+ವಹ್ನಿ +ತಂಪ್
ಏರಿದುದು +ಕಡು+ದುಮ್ಮಾನ +ಕೇಣಿಯ +ಹಿಡಿದುದ್+ಉಭಯಬಲ
ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಕ ಕಾರದ ಸಾಲು ಪದ – ಕಾಲಾಳೊದರಿ ಕೆಡೆದವು ಕುಂದಿದವು ಕೈಮನದ ಕಡುಹುಗಳು
(೨) ದುಃಖಿತರಾದರು ಎಂದು ಹೇಳುವ ಪರಿ – ಕಡುದುಮ್ಮಾನ ಕೇಣಿಯ ಹಿಡಿದುದುಭಯಬಲ
(೩) ಕೌರವನ ಪರಾಕ್ರಮ ತಣ್ಣಗಾಯಿತು ಎಂದು ಹೇಳುವ ಪರಿ – ಅವನಿಪನದಟು ವಿಕ್ರಮವಹ್ನಿ ತಂಪೇರಿದುದು
ರಿದುದು
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತ 