ಪದ್ಯ ೬: ಕೃಪ, ಕೃತವರ್ಮರು ಹೇಗೆ ಎದ್ದು ಕುಳಿತರು?

ಇದು ಮದೀಯ ಮನೋರಥದ ಸಂ
ಹೃದಯದೊಲು ಸಂಕಲ್ಪ ಕಾರ್ಯಾ
ಭ್ಯುದಯ ಸೂಚಕವಾಯ್ತು ನಿದ್ರಾಮುದ್ರಿತೇಕ್ಷಣರ
ಪದವ ಹಿಡಿದಲ್ಲಾದಿದಡೆ ಮೈ
ಬೆದರುತೇನೇನೆನುತ ನಿದ್ರಾ
ಮದವಿಘೂರ್ಣನವಡಗಿ ಕುಳ್ಳಿರ್ದರು ಮಹಾರಥರು (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೬ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಈ ಘಟನೆಯು ನನ್ನ ಮನೋರಥವನ್ನು ಪೂರೈಸುವ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಸೂಚಿಸಿದಂತಾಯಿತು. ನನ್ನ ಸಂಕಲ್ಪ ಸಿದ್ಧಿಗೆ ಇದೇ ದಾರಿ ಎಂದುಕೊಂಡು ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನು ಕೃಪ, ಕೃತವರ್ಮರ ಕಾಲುಗಲನ್ನು ಅಲುಗಿಸಿದನು. ಅವರಿಬ್ಬರ ನಿದ್ದೆಯ ಮದವು ಅಡಗಿ ಏನು ಏನು ಎಂದು ಕೇಳುತ್ತಾ ಎದ್ದು ಕುಳಿತರು.

ಅರ್ಥ:
ಮದೀಯ: ನನ್ನ; ಮನೋರಥ: ಮನಸ್ಸಿನ ಆಸೆ, ಇಚ್ಛೆ; ಹೃದಯ: ಮನಸ್ಸು, ಅಂತಃಕರಣ; ಸಂಕಲ್ಪ: ನಿರ್ಧಾರ, ನಿರ್ಣಯ; ಕಾರ್ಯ: ಕೆಲಸ; ಅಭ್ಯುದಯ: ಏಳಿಗೆ; ಸೂಚಕ: ತೋರಿಸು, ಹೇಳು; ನಿದ್ರಾ: ಶಯನ; ಮುದ್ರೆ: ಮೊಹರು, ಚಿಹ್ನೆ; ಪದ: ಚರನ; ಹಿಡಿ: ಗ್ರಹಿಸು; ಅಲ್ಲಾಡಿಸು: ತೂಗಾಡು; ಮೈ: ತನು, ದೇಹ; ಬೆದರು: ಹೆದರು; ಮದ: ಅಮಲು, ಮತ್ತು; ಅಡಗು: ಅವಿತುಕೊಳ್ಳು, ಮರೆಯಾಗು; ಕುಳ್ಳಿರ್ದು: ಕುಳಿತು; ಮಹಾರಥ: ಪರಾಕ್ರಮಿ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಇದು +ಮದೀಯ +ಮನೋರಥದ +ಸಂ
ಹೃದಯದೊಲು +ಸಂಕಲ್ಪ+ ಕಾರ್ಯ
ಅಭ್ಯುದಯ +ಸೂಚಕವಾಯ್ತು +ನಿದ್ರಾಮುದ್ರಿತೇಕ್ಷಣರ
ಪದವ +ಹಿಡಿದ್+ಅಲ್ಲಾಡಿದಡೆ +ಮೈ
ಬೆದರುತ್+ ಏನ್+ಏನ್+ಎನುತ +ನಿದ್ರಾ
ಮದ+ವಿಘೂರ್ಣನವ್+ಅಡಗಿ +ಕುಳ್ಳಿರ್ದರು+ ಮಹಾರಥರು

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಮಲಗಿದ್ದರು ಎಂದು ಹೇಳಲು – ನಿದ್ರಾಮುದ್ರಿತೇಕ್ಷಣರ
(೨) ಎಚ್ಚರಗೊಂಡರು ಎಂದು ಹೇಳುವ ಪರಿ – ನಿದ್ರಾಮದವಿಘೂರ್ಣನವಡಗಿ ಕುಳ್ಳಿರ್ದರು