ಪದ್ಯ ೪೫: ಗೃಹಸ್ತನ ಲಕ್ಷಣವೇನು?

ದೇವ ಗುರು ಪಿತೃ ವಹ್ನಿ ಶುಶ್ರೂ
ಷಾವಧಾನ ನಿರಂತ ಷಟ್ಕ
ರ್ಮಾವಲಂಬ ನಿಜೋನ್ನತಾಲಾಭೈಕ ಸಂತೋಷ
ಪಾವನವ್ರತ ನಿಜ ಪುರಂಧ್ರೀ
ಸೇವೆ ಸತ್ಯಾಸ್ತೇಯ ಶೌಚಗು
ಣಾವಳಿಗಳುಳ್ಳಾತ ಗೃಹಪತಿಯೆಂದ ನಾ ಮುನಿಪ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೧೫ ಸಂಧಿ, ೪೫ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ದೇವೆಅತೆಗಳು, ಗುರು, ಪಿತೃಗಳು, ಅಗ್ನಿ, ಇವರ ಶುಶ್ರೂಷೆಯನ್ನು ಸದಾ ಮಾಡುತ್ತಾ, ಅಧ್ಯಯನ, ಅಧ್ಯಾಪನ, ಯಜನ, ಯಾಜನ, ದಾನ ಪರಿಗ್ರಹಗಳೆಂಬ ಷಟ್ಕರ್ಮನಿರತನಾಗಿ, ಆತ್ಮೋನ್ನತಿಯಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಸಂತೋಷವುಳ್ಳವನಾಗಿ ತನ್ನ ಉನ್ನತಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸುತ್ತಾ, ಪವಿತ್ರವಾದ ವ್ರತಗಳು, ಪತ್ನಿಯನ್ನು ಸಂತೋಷಗೊಳಿಸುವುದು, ಸತ್ಯ, ಕಳ್ಳತನವಿಲ್ಲದಿರುವುದು, ತ್ರಿಕರಣದಲ್ಲೂ ಶುಚಿಯಾಗಿರುವುದು, ಇವುಗಳನ್ನು ರೂಢಿಸಿಕೊಂಡಿರುವವನೇ ಗೃಹಸ್ಥನು.

ಅರ್ಥ:
ದೇವ: ಭಗವಂತ; ಗುರು: ಆಚಾರ್ಯ; ಪಿತೃ: ತಂದೆ; ವಹ್ನಿ: ಬೆಂಕಿ, ಅಗ್ನಿ; ಶುಶ್ರೂಷ: ಪೋಷಿಸು; ಅವಧಾನ: ಸ್ಮರಣೆ, ಬುದ್ಧಿ; ನಿರಂತ: ಯಾವಾಗಲು; ಷಟ್: ಆರು; ಕರ್ಮ: ಕಾರ್ಯ; ನಿಜ: ದಿಟ, ತನ್ನ; ಉನ್ನತ: ಹೆಚ್ಚಿನ; ಲಾಭ: ಪ್ರಯೋಜನ; ಸಂತೋಷ: ಹರ್ಷ; ಪಾವನ: ನಿರ್ಮಲ; ವ್ರತ: ನಿಯಮ; ಪುರಂಧ್ರಿ: ಸುಮಂಗಲಿ, ಮಾತೆ; ಸೇವೆ: ಉಪಚಾರ; ಆಸ್ತೆ: ಅಕ್ಕರೆ, ಪ್ರೀತಿ; ಶೌಚ: ನಿರ್ಮಲ; ಗುಣ: ನಡತೆ, ಸ್ವಭಾವ; ಆವಳಿ: ಗುಂಪು; ಗೃಹ: ಮನೆ; ಪತಿ: ಒಡೆಯ; ಗೃಹಪತಿ: ಮನೆಯೊಡೆಯ; ಮುನಿ: ಋಷಿ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ದೇವ +ಗುರು +ಪಿತೃ +ವಹ್ನಿ +ಶುಶ್ರೂ
ಷ+ಅವಧಾನ+ ನಿರಂತ +ಷಟ್
ಕರ್ಮಾವಲಂಬ +ನಿಜ+ಉನ್ನತ+ಲಾಭೈಕ +ಸಂತೋಷ
ಪಾವನ+ವ್ರತ +ನಿಜ ಪುರಂಧ್ರೀ
ಸೇವೆ +ಸತ್ಯ+ಆಸ್ತೇಯ +ಶೌಚ+ಗು
ಣಾವಳಿಗಳ್+ಉಳ್ಳಾತ +ಗೃಹಪತಿಯೆಂದ +ನಾ +ಮುನಿಪ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಹೆಂಡತಿಗೆ ಪುರಂಧ್ರೀ ಪದದ ಬಳಕೆ