ಪದ್ಯ ೨೨: ಮತ್ಸ್ಯಗಂಧಿಯ ಜನನವು ಹೇಗಾಯಿತು?

ಶಾಪಹಿಂಗಿತು ಸುರನದಿಗೆ ಬಳಿ
ಕಾ ಪರಾಕ್ರಮಿ ಭೀಷ್ಮ ಶಂತನು
ಭೂಪತಿಗೆ ಮಗನಾಗಿ ಬೆಳಗಿದನಖಿಳ ದಿಕ್ತಟವ
ಭೂಪ ಕೇಳೈ ಉಪರಿಚರ ವಸು
ರೂಪಗರ್ಭವು ಮೀನ ಬಸುರಲಿ
ವ್ಯಾಪಿಸಿತು ಜನಿಸಿದುದು ಮಿಥುನವು ಮತ್ಸ್ಯಜಠರದಲಿ (ಆದಿ ಪರ್ವ, ೨ ಸಂಧಿ, ೨೨ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಬಳಿಕ ಗಂಗೆಗೆ ಶಾಪವು ವಿಮೋಚನೆಯಾಯಿತು. ಭೀಷ್ಮನು ಶಂತನುವಿಗೆ ಮಗನಾಗಿ ಎಲ್ಲಾ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲೂ ತನ್ನ ಕೀರ್ತಿಯನ್ನು ಹಬ್ಬಿಸಿದನು. ಉಪರಿಚರವಸುವಿನ ವೀರ್ಯವು ಸ್ಖಲಿತವಾಗಿ ಅದನ್ನು ಒಂದು ಮೀನು ನೂಮ್ಗಿತು. ಅದರಿಂದ ವಿರಾಟನೂ ಮತ್ತು ಮತ್ಸ್ಯಗಂಧಿಯೆಂಬುವಳು ಹುಟ್ಟಿದರು.

ಅರ್ಥ:
ಶಾಪ: ನಿಷ್ಠುರದ ನುಡಿ; ಹಿಂಗು: ಕಡಮೆಯಾಗು, ತಗ್ಗು; ಸುರನದಿ: ಗಂಗೆ; ಬಳಿಕ: ನಂತರ; ಪರಾಕ್ರಮಿ: ಶೂರ; ಬೆಳಗು: ಪ್ರಕಾಶಿಸು; ಅಖಿಳ: ಎಲ್ಲಾ; ದಿಕ್ತಟ: ದಿಕ್ಕು; ಭೂಪ: ರಾಜ; ಕೇಳು: ಆಲಿಸು; ವಸು: ದೇವತೆಗಳ ವರ್ಗ; ಗರ್ಭ: ಹೊಟ್ಟೆ; ಮೀನು: ಮತ್ಸ್ಯ; ಬಸುರು: ಹೊಟ್ಟೆ; ವ್ಯಾಪಿಸು: ಹರಡು; ಜನಿಸು: ಹುಟ್ಟು; ಮಿಥುನ:ಅವಳಿ ಜವಳಿ,ಸಂಭೋಗ; ಜಠರ: ಹೊಟ್ಟೆ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಶಾಪ+ಹಿಂಗಿತು +ಸುರನದಿಗೆ +ಬಳಿಕ
ಆ +ಪರಾಕ್ರಮಿ +ಭೀಷ್ಮ+ ಶಂತನು
ಭೂಪತಿಗೆ +ಮಗನಾಗಿ +ಬೆಳಗಿದನ್+ಅಖಿಳ +ದಿಕ್ತಟವ
ಭೂಪ +ಕೇಳೈ +ಉಪರಿಚರ +ವಸು
ರೂಪ+ಗರ್ಭವು+ ಮೀನ +ಬಸುರಲಿ
ವ್ಯಾಪಿಸಿತು +ಜನಿಸಿದುದು +ಮಿಥುನವು +ಮತ್ಸ್ಯ+ಜಠರದಲಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಗರ್ಭ, ಬಸುರು, ಜಠರ – ಸಮಾನಾರ್ಥಕ ಪದ
(೨) ಭೂಪ – ೩, ೪ ಸಾಲಿನ ಮೊದಲ ಪದ