ಅರೆಗಳಿಗೆ ಯುಗವಾಗಿ ನೂಕಿದ
ನಿರುಳನುದಯಾಚಲದ ಶಿರದಲಿ
ತರಣಿ ತಲೆದೋರಿದನು ತೊಡೆದನು ಭುವನದಂಧತೆಯ
ಪರಿಮಳದ ಪಾವುಡದಿನಳಿಗಳ
ಕರೆಸಿದವು ತಾವರೆಗಳೆನೆ ಕಾ
ತರ ಲತಾಂಗಿಯ ಸುಯ್ಲು ತಾಗಿತು ಕುಮುದಿನೀ ಪತಿಗೆ (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೨ ಸಂಧಿ, ೫೭ ಪದ್ಯ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಕೀಚಕನಿಗೆ ರಾತ್ರಿಯ ಒಂದೊಂದು ನಿಮಿಷವು ಯುಗದಷ್ಟು ದೀರ್ಘವಾಗಿ ತೋರಿತು, ಆ ರಾತ್ರಿಯನ್ನು ಕಳೆದ ಬಳಿಕ ಪೂರ್ವಾಚಲದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನು ಹುಟ್ಟಿ ಲೋಕವನ್ನು ಬೆಳಗಿದನು. ತಮ್ಮ ಪರಿಮಳದ ಉಡುಗೊರೆಯನ್ನು ಕಳಿಸಿ ತಾವರೆ ಹೂಗಳು ದುಂಬಿಗಳನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುತ್ತಿವೆಯೆಂದು ತೋರಿತು. ಅಷ್ಟು ಹೊತ್ತು ತಮ್ಮ ಪತಿಗಾಗಿ ಕಾಯುತ್ತಾ ತಾವೆರ್ಗಳು ಬಿಟ್ಟ ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಚಂದ್ರನಿಗೆ ತಟ್ಟಿ ಅವನು ಕಳಾಹೀನನಾದನು.
ಅರ್ಥ:
ಅರೆಗಳಿಗೆ: ಅರ್ಧನಿಮಿಷ; ಯುಗ: ವಿಶ್ವದ ದೀರ್ಘವಾದ ಕಾಲಖಂಡ; ನೂಕು: ತಳ್ಳು; ಇರುಳು: ರಾತ್ರಿ; ಉದಯ: ಹುಟ್ಟು; ಅಚಲ: ಬೆಟ್ಟ; ಶಿರ: ತಲೆ; ತರಣಿ: ಸೂರ್ಯ; ತಲೆದೋರು: ಕಾಣಿಸಿಕೋ; ತೊಡೆ: ಹೋಗಲಾಡಿಸು; ಭುವನ: ಪ್ರಪಂಚ; ಅಂಧ: ಕುರುಡು; ಪರಿಮಳ: ಸುಗಂಧ; ಪಾವುಡ: ಬಹುಮಾನ; ಅಳಿ: ದುಂಬಿ; ಕರೆಸು: ಬರೆಮಾಡು; ತಾವರೆ: ಕಮಲ; ಕಾತರ: ಕಳವಳ, ಉತ್ಸುಕತೆ; ಲತಾಂಗಿ: ಚೆಲುವೆ; ಸುಯ್ಲು: ನಿಟ್ಟುಸಿರು; ತಾಗು: ಮುಟ್ಟು; ಕುಮುದಿನಿ: ನೈದಿಲೆ; ಪತಿ; ಒಡೆಯ; ಕುಮುದಿನೀಪತಿ: ಚಂದ್ರ;
ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಅರೆಗಳಿಗೆ +ಯುಗವಾಗಿ +ನೂಕಿದನ್
ಇರುಳನ್+ಉದಯಾಚಲದ +ಶಿರದಲಿ
ತರಣಿ+ ತಲೆದೋರಿದನು+ ತೊಡೆದನು+ ಭುವನದ್+ಅಂಧತೆಯ
ಪರಿಮಳದ+ ಪಾವುಡದಿನ್+ಅಳಿಗಳ
ಕರೆಸಿದವು+ ತಾವರೆಗಳ್+ಎನೆ+ ಕಾ
ತರ+ ಲತಾಂಗಿಯ +ಸುಯ್ಲು +ತಾಗಿತು +ಕುಮುದಿನೀ +ಪತಿಗೆ
ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಬೆಳಗಾಯಿತು ಎಂದು ಹೇಳಲು – ಉದಯಾಚಲದ ಶಿರದಲಿ ತರಣಿ ತಲೆದೋರಿದನು ತೊಡೆದನು ಭುವನದಂಧತೆಯ
(೨) ಬೆಳಕಾಯಿತು ಎಂದು ಹೇಳುವ ಪರಿ – ಪರಿಮಳದ ಪಾವುಡದಿನಳಿಗಳಕರೆಸಿದವು ತಾವರೆಗಳೆನೆ ಕಾ
ತರ ಲತಾಂಗಿಯ ಸುಯ್ಲು ತಾಗಿತು ಕುಮುದಿನೀ ಪತಿಗೆ
(೩) ಚಂದ್ರನನ್ನು ಕುಮುದಿನೀ ಪತಿ ಎಂದು ಕರೆದಿರುವುದು
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತ 