ಪದ್ಯ ೬೫: ಸೂರ್ಯನ ಸಾರಥಿ ಯಾರು?

ಕರಸಹಸ್ರನ ರಥಕೆ ಹೂಡಿದ
ತುರಗ ಛಂದೋಮಯವು ಸಾರಥಿ
ಯರುಣ ಕಾಲವೆ ಗಾಲಿ ನವಕೋಟಿಯನು ಚರಿಯಿಸುಗು
ವರವರೂಥದ ಮಧ್ಯದಲಿ ವಿ
ಸ್ತರದ ಮಣಿಪೀಠದಲಿ ಮಿಗೆ ದಿನ
ಕರನು ಗ್ರಹಭವನಕ್ಕೆ ಸಲೆಯಾಧಾರವಾಗಿಹನು (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೮ ಸಂಧಿ, ೬೫ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಸಹಸ್ರ ಕಿರಣನಾದ ಸೂರ್ಯನ ರಥಕ್ಕೆ ವೇದಮಯವಾದ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿವೆ, ಅರುಣನು ಸೂರ್ಯನ ಸಾರಥಿ, ಕಾಲವೇ ಸೂರ್ಯನ ರಥದ ಗಾಲಿ, ಒಂಬತ್ತು ಕೋಟಿ ವಿಸ್ತಾರವನ್ನು ಅದು ಚರಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ರಥದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನು ತನ್ನ ಭವನದ ಮಣಿಪೀಠದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿದ್ದಾನೆ.

ಅರ್ಥ:
ಕರ: ಹಸ್ತ; ಸಹಸ್ರ: ಸಾವಿರ; ರಥ: ಬಂಡಿ; ಹೂಡು: ನೊಗಹೇರು; ತುರಗ: ಅಶ್ವ; ಛಂದ: ಇಪ್ಪತ್ತಾರು ಎಂಬ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಸಂಕೇತ, ಕ್ರಮಬದ್ಧ; ಸಾರಥಿ: ರಥವನ್ನು ಓಡಿಸುವವ; ಅರುಣ: ಸೂರ್ಯನ ಸಾರಥಿ, ಕೆಂಪು; ಕಾಲ: ಸಮಯ; ಗಾಳಿ: ಚಕ್ರ; ನವ: ಒಂಬತ್ತು; ಚರಿಯಿಸು: ಕ್ರಮಿಸು, ನಡೆ; ವರೂಥ: ತೇರು, ರಥ; ಮಧ್ಯ: ನಡುವೆ; ವಿಸ್ತರ: ವಿಶಾಲ; ಮಣಿ: ಬೆಲೆಬಾಳುವ ರತ್ನ; ಪೀಠ: ಆಸನ; ಮಿಗೆ: ಮತ್ತು, ಅಧಿಕ; ದಿನಕರ: ಸೂರ್ಯ; ಗ್ರಹ: ಆಕಾಶಚರಗಳು; ಭವನ: ಮನೆ; ಸಲೆ: ವಿಸ್ತೀರ್ಣ; ಆಧಾರ: ಆಶ್ರಯ, ಅವಲಂಬನೆ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕರ+ಸಹಸ್ರನ+ ರಥಕೆ +ಹೂಡಿದ
ತುರಗ +ಛಂದೋಮಯವು +ಸಾರಥಿ
ಅರುಣ+ ಕಾಲವೆ+ ಗಾಲಿ +ನವಕೋಟಿಯನು +ಚರಿಯಿಸುಗು
ವರ+ವರೂಥದ+ ಮಧ್ಯದಲಿ +ವಿ
ಸ್ತರದ +ಮಣಿ+ಪೀಠದಲಿ +ಮಿಗೆ +ದಿನ
ಕರನು +ಗ್ರಹಭವನಕ್ಕೆ +ಸಲೆ+ ಆಧಾರವಾಗಿಹನು

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಕರ, ದಿನಕರ – ಪ್ರಾಸ ಪದಗಳು
(೨) ಸೂರ್ಯನ ಪೀಠ – ವರವರೂಥದ ಮಧ್ಯದಲಿ ವಿಸ್ತರದ ಮಣಿಪೀಠದಲಿ ಮಿಗೆ ದಿನ
ಕರನು ಗ್ರಹಭವನಕ್ಕೆ ಸಲೆಯಾಧಾರವಾಗಿಹನು
(೩) ಭೂಮಿಯಿಂದ ಸೂರ್ಯನ ದೂರ (~೯೩ ಮಿಲಿಯನ್ ಮೈಲಿ), ಈ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ೯ ಕೋಟಿ (~೯೦ ಮಿಲಿಯನ್)