ಪದ್ಯ ೮೯: ಯಾವುದು ಸಪ್ತವ್ಯಸನಗಳು?

ದ್ಯೂತ ಮೃಗಯಾವ್ಯಸನ ಪಾರು
ಷ್ಯಾತಿಶಯ ಮಧುಪಾನ ಕಾಂತಾ
ಪ್ರೀತಿ ದಂಡವಿಘಾತಿ ದೂಷಣವರ್ಥಸಂಗತಿಯು
ಜಾತ ಸಪ್ತವ್ಯಸನವಿವು ಸಂ
ಪ್ರೀತಿಕರ ಮೊದಲಲಿ ವಿಷಾಕದೊ
ಳಾತು ಕೆಡಿಸುವ ಹದನನರಿದಿಹುದೆಂದನಾ ವಿದುರ (ಸಭಾ ಪರ್ವ, ೧೩ ಸಂಧಿ, ೮೯ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಧರ್ಮರಾಯನು ದ್ಯೂತಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದ ಬಳಿಕ ವಿದುರನು ತನ್ನ ನೀತಿ ವಚನವನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾ, ಜೂಜು, ಬೇಟೆ, ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಅತಿಕ್ರೂರತೆ, ಮದ್ಯಪಾನ, ಸ್ತ್ರೀಲೋಲುಪತೆ, ಶಿಕ್ಷೆಕೊಡುವುದರಲ್ಲಿ ಕ್ರೌರ್ಯ, ಧನ ವ್ಯಯದಲ್ಲಿ ತಪ್ಪೆಸಗುವಿಕೆ ಇವು ಏಳು ದುರಭ್ಯಾಸಗಳು ಮೊದಮೊದಲಲ್ಲಿ ಪ್ರೀತಿಯನ್ನುಂಟುಮಾಡುತ್ತವೆ. ಹದ ತಪ್ಪಿದರೆ ವಿರೋಧವಾಗಿ ನಿಂತು ಕೆಡಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ರಾಜನು ಅರಿತಿರಬೇಕು ಎಂದು ವಿದುರನು ತಿಳಿಸಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ದ್ಯೂತ: ಜೂಜು; ಮೃಗ: ಪ್ರಾಣಿ; ಪಾರುಷ್ಯ: ಪೌರುಷ, ಕ್ರೂರತೆ; ಅತಿಶಯ: ಹೆಚ್ಚಳ; ಮಧುಪಾನ: ಮದ್ಯಪಾನ; ಕಾಂತ: ಹೆಣ್ಣು; ಪ್ರೀತಿ: ಒಲವು; ದಂಡ: ಶಿಕ್ಷೆ; ವಿಘಾತ: ನಾಶ, ಧ್ವಂಸ; ದೂಷಣ: ತಪ್ಪು; ಅರ್ಥ: ಸಂಪತ್ತು; ಸಂಗತಿ: ವಿಚಾರ; ಜಾತ: ಹುಟ್ಟು; ಸಪ್ತ: ಏಳು; ವ್ಯಸನ: ಅಭ್ಯಾಸ; ಸಂಪ್ರೀತಿ: ಅತಿಶಯವಾದ ಪ್ರೀತಿ, ಒಲವು; ಮೊದಲು: ಆದಿ; ವಿಷ: ನಂಜು; ಆತು: ಹೊಂದಿಕೊಂಡು; ಕೆಡಿಸು: ಹಾಳುಮಾಡು; ಹದ: ಸರಿಯಾದ ಸ್ಥಿತಿ; ಅರಿ: ತಿಳಿ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ದ್ಯೂತ +ಮೃಗಯಾವ್ಯಸನ+ ಪಾರು
ಷ್ಯ+ಅತಿಶಯ +ಮಧುಪಾನ +ಕಾಂತಾ
ಪ್ರೀತಿ +ದಂಡವಿಘಾತಿ+ ದೂಷಣವ್+ಅರ್ಥ+ಸಂಗತಿಯು
ಜಾತ+ ಸಪ್ತವ್ಯಸನವ್+ಇವು +ಸಂ
ಪ್ರೀತಿಕರ +ಮೊದಲಲಿ +ವಿಷಾಕದೊಳ್
ಆತು +ಕೆಡಿಸುವ +ಹದನನ್+ಅರಿದ್+ಇಹುದೆಂದನಾ +ವಿದುರ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಸಪ್ತವ್ಯಸನಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸುವ ಪದ್ಯ
(೨) ಸಪ್ತವ್ಯಸನಗಳ ಪರಿಣಾಮ – ಸಪ್ತವ್ಯಸನವಿವು ಸಂಪ್ರೀತಿಕರ ಮೊದಲಲಿ ವಿಷಾಕದೊ
ಳಾತು ಕೆಡಿಸುವ ಹದ

ಪದ್ಯ ೩೬: ಅಂಗದೇಶದವರ ಗುಣವೆಂತಹುದು?

ವೇದಕರ್ಮವಿರೋಧಿಗಳು ಪರಿ
ವಾದಶೀಲರು ವರ್ಣಜಾತಿವಿ
ಭೇದಹೀನರು ಸಾರಸಪ್ತವ್ಯಸನಸಂಗತರು
ಕಾದುವರು ಬೆನ್ನಿನಲಿ ಗೆಲುವರು
ಪಾದದಲಿ ಪರಬಲವನಿರಿವರು
ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ನಿನ್ನಂಗದೇಶದ ವಿಧಿಯ ಕೇಳೆಂದ (ಕರ್ಣ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೩೬ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಕರ್ಣನು ಮದ್ರದೇಶದವರನ್ನು ಮೂದಲಿಸಿದ ಹಾಗೆ ಶಲ್ಯನು ಅಂಗದೇಶದವರನ್ನು ಮೂದಲಿಸಿದನು. ನಿನ್ನ ಅಂಗದೇಶದವರು ವೇದೋಕ್ತವಾದ ಕರ್ಮಕ್ಕೆ ವಿರೋಧಿಗಳು, ಯಾವಾಗಲೂ ಬೈದಾಡುವವರು, ಕಂಡವರ ಮೇಲೆ ಅಪವಾದ ಹೊರಿಸುವರು ಇದರಲ್ಲೇ ಅವರು ತೊಡಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಬೆನ್ನು ತೋರಿಸಿ ಹೋರಾಡುತ್ತಾರೆ, ಓಡಿ ಹೋಗಿ ಗೆಲ್ಲುತ್ತಾರೆ, ಶತ್ರು ಸೈನಿಕರು ಎಲ್ಲೋ ನೋಡುತ್ತಾ ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ಹೋಗುವಾಗ ಹಿಂದಿನಿಂದ್ ಇರಿಯುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಅಂಗದೇಶದವರನ್ನು ಹೀಯಾಳಿಸಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ವೇದ: ಜ್ಞಾನ; ಕರ್ಮ: ಕಾಯಕ; ವಿರೋಧಿ: ಶತ್ರು, ವೈರಿ; ಪರಿವಾದ: ನಿಂದೆ, ತೆಗೆಳಿಕೆ; ಶೀಲ: ನಡತೆ, ಸ್ವಭಾವ; ವರ್ಣ: ಬಣ, ಪಂಗಡ; ಜಾತಿ:ಕುಲ; ವಿಭೇದ:ವ್ಯತ್ಯಾಸ; ಹೀನ:ಕೆಟ್ಟದು; ಸಾರ: ಸತ್ವ; ವ್ಯಸನ: ದುರಭ್ಯಾಸ; ಸಪ್ತವ್ಯಸನ: ಏಳು ದುರಭ್ಯಾಸಗಳು (ಹೆಣ್ಣಿನ ವ್ಯಸನ, ದ್ಯೂತ, ಬೇಟೆ, ಮದ್ಯಪಾನ, ಕಠಿಣ ಮಾತು, ಊರ್ಗದಂಡ,ಅರ್ಥ ಸಂದೂಷಣ); ಸಂಗತ: ಜೊತೆ; ಕಾದು: ಜಗಳ; ಬೆನ್ನು: ಹಿಂಬದಿ; ಗೆಲುವು: ಜಯ; ಪಾದ: ಅಂಘ್ರಿ; ಪರಬಲ: ಬೇರೆಯವರ ಬಲ; ಇರಿ: ಚುಚ್ಚು; ಬೀದಿ: ರಸ್ತೆ; ವಿಧಿ: ನಿಯಮ; ಕೇಳು: ಆಲಿಸು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ವೇದ+ಕರ್ಮ+ವಿರೋಧಿಗಳು +ಪರಿ
ವಾದಶೀಲರು +ವರ್ಣ+ಜಾತಿ+ವಿ
ಭೇದ+ಹೀನರು +ಸಾರ+ಸಪ್ತವ್ಯಸನ+ಸಂಗತರು
ಕಾದುವರು +ಬೆನ್ನಿನಲಿ +ಗೆಲುವರು
ಪಾದದಲಿ +ಪರಬಲವನ್+ಇರಿವರು
ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ +ನಿನ್+ಅಂಗದೇಶದ+ ವಿಧಿಯ +ಕೇಳೆಂದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಓಡಿಹೋಗಿ ಗೆಲ್ಲುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಹೇಳಲು – ಗೆಲುವರು ಪಾದದಲಿ
(೨) ನೇರವಾಗಿ ಎದುರು ಹೋರಾಡುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ಹೇಳಲು – ಕಾದುವರು ಬೆನ್ನಿನಲಿ
(೩) ಕಾದುವರು, ಗೆಲುವರು, ಇರಿವರು – ಪ್ರಾಸ ಪದಗಳು