ಪದ್ಯ ೨೮: ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ಸಾತ್ಯಕಿಯನ್ನು ಹೇಗೆ ಹಳಿದನು?

ತನ್ನೊಳಿದ್ದವಗುಣವ ನೋಡದೆ
ಚುನ್ನವಾಡುವನಿದಿರನೆಲವೋ
ನಿನ್ನ ಹೋಲುವರಾರು ಬಾಹಿರ ಭಂಡರವನಿಯಲಿ
ನಿನ್ನೆ ಶಸ್ತ್ರವ ಬಿಸುಟ ಯೋಗವಿ
ಪನ್ನನನು ನೀನೇನ ಮಾಡಿದೆ
ನಿನ್ನ ಶೋಧಿಸಿ ಬಳಿಕ ಪರರನು ಹಳಿವುದೇನೆಂದ (ದ್ರೋಣ ಪರ್ವ, ೧೯ ಸಂಧಿ, ೨೮ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ತನ್ನ ಅವಗುಣವನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳದೇ ಪರರನ್ನು ಹೀಗಳೆದು ಮಾತಾಡುತ್ತೀಯಾ? ಎಲೋ ಬಾಹಿರ ನಿನ್ನಮ್ಥ ಭಂಡರು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಯಾರಿದ್ದಾರೆ? ಶಸ್ತ್ರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಯೋಗದಲ್ಲಿದ್ದ ಭೂರಿಶ್ರವನನ್ನು ನೀನು ನಿನ್ನೆಯ ದಿನ ಏನು ಮಾದಿದೆ? ನಿನ್ನನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸಿಕೊಳ್ಳದೆ ಪರರನ್ನು ಏಕೆ ಹಳೆಯುತ್ತಿರುವೆ ಎಂದನು.

ಅರ್ಥ:
ಅವಗುಣ: ದುರ್ಗುಣ, ದೋಷ; ನೋಡು: ವೀಕ್ಷಿಸು; ಚುನ್ನ: ನಿಂದೆ, ಬಯ್ಗಳು; ಇದಿರು: ಎದುರು; ಹೋಲು: ಸದೃಶವಾಗು; ಬಾಹಿರ: ಹೊರಗಿನವ; ಭಂಡ: ನಾಚಿಕೆ, ಲಜ್ಜೆ; ಅವನಿ: ಭೂಮಿ; ಶಸ್ತ್ರ: ಆಯುಧ; ಬಿಸುಟು: ಹೊರಹಾಕು; ಯೋಗ: ಏಕಾಗ್ರತೆ, ಧ್ಯಾನ, ಉಪಾಸನಾ ಭಾಗ; ವಿಪನ್ನ: ದುರ್ಗತಿಯಲ್ಲಿರುವವನು; ಶೋಧಿಸು: ಚೊಕ್ಕಟಗೊಳಿಸು, ಶುದ್ಧಿಮಾಡು; ಬಳಿಕ: ನಂತರ; ಪರ: ದೂರವಾದುದು; ಹಳಿ: ನಿಂದೆ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ತನ್ನೊಳಿದ್ದ್+ಅವಗುಣವ +ನೋಡದೆ
ಚುನ್ನವಾಡುವನ್+ಇದಿರನ್+ಎಲವೋ
ನಿನ್ನ+ ಹೋಲುವರಾರು +ಬಾಹಿರ +ಭಂಡರ್+ಅವನಿಯಲಿ
ನಿನ್ನೆ +ಶಸ್ತ್ರವ +ಬಿಸುಟ +ಯೋಗ+ವಿ
ಪನ್ನನನು +ನೀನ್+ಏನ +ಮಾಡಿದೆ
ನಿನ್ನ +ಶೋಧಿಸಿ +ಬಳಿಕ +ಪರರನು+ ಹಳಿವುದೇನೆಂದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಶುಭಾಷಿತ ನುಡಿ – ನಿನ್ನ ಶೋಧಿಸಿ ಬಳಿಕ ಪರರನು ಹಳಿವುದೇನೆಂದ

ಪದ್ಯ ೨೨: ಯಜ್ಞಕುಂಡವನ್ನು ಹೇಗೆ ಯಾಗಕ್ಕಾಗಿ ಅನುವುಮಾಡಲಾಯಿತು?

ಆದುದನುಪಮ ಕುಂಡವಂತ
ರ್ವೇದಿಯ ಸಮೀಪದಲಿ ಹೊರೆಗಳ
ಶೋಧಿಸಿದ ಇಧ್ಮದ ಕುಶ ಸ್ಥಂಡಿಲದ ಸೀಮೆಯಲಿ
ಆದರಿಸಿ ಪರಿಚಾರಕರು ಸಂ
ಪಾದಿಸಿದ ಘೃತ ಚರು ಪುರೋಡಾ
ಶಾದಿ ಸಂಭಾರೌಘವನುವಾಯಿತ್ತು ನಿಮಿಷದಲಿ (ಸಭಾ ಪರ್ವ, ೮ ಸಂಧಿ, ೨೨ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಯಜ್ಞಶಾಲೆಯ ಒಳಜಗಲಿಯ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಯಜ್ಞಕುಂಡವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರ್ಯು. ಇಧ್ಮ, ದರ್ಭೆ, ಅಕ್ಕಿಗಳನ್ನು ಅನುವಾಗಿ ಇಟ್ಟರು. ಋತ್ವಿಜರ ಪರಿಚಾರಕರು ತುಪ್ಪ, ಚರು, ಪುರೋಡಾಶಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಪದಿಸಿದರು.

ಅರ್ಥ:
ಅನುಪಮ: ಉತ್ಕೃಷ್ಟವಾದುದು; ಕುಂಡ:ಹೋಮಕಾರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ನೆಲದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ಕುಣಿ; ಅಂತರ್ವೇದಿ: ಯಜ್ಞಶಾಲೆಯ ಒಳಜಗಲಿ; ಸಮೀಪ: ಹತ್ತಿರ; ಹೊರೆ:ರಕ್ಷಣೆ; ಶೋಧಿಸು: ಹುಡುಕು; ಸೀಮೆ: ಎಲ್ಲೆ; ಆದರಿಸು: ಗೌರವಿಸು; ಪರಿಚಾರಕ: ಸೇವಕ; ಸಂಪಾದಿಸು: ಗಳಿಸು; ಘೃತ: ತುಪ್ಪ; ಚರು:ಹವಿಸ್ಸನ್ನು ಮಾಡುವ ಪಾತ್ರೆ; ಆದಿ: ಮುಂತಾದ; ಸಂಭಾರ: ಸಾಮಗ್ರಿ; ಔಘ: ಗುಂಪು, ಸಮೂಹ; ಅನುವು: ಅವಕಾಶ; ನಿಮಿಷ: ಕ್ಷಣಗಳಲಿ, ಬೇಗನೆ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಆದುದ್+ಅನುಪಮ +ಕುಂಡವ್+ಅಂತ
ರ್ವೇದಿಯ +ಸಮೀಪದಲಿ +ಹೊರೆಗಳ
ಶೋಧಿಸಿದ+ ಇಧ್ಮದ+ ಕುಶ+ ಸ್ಥಂಡಿಲದ+ ಸೀಮೆಯಲಿ
ಆದರಿಸಿ+ ಪರಿಚಾರಕರು+ ಸಂ
ಪಾದಿಸಿದ +ಘೃತ +ಚರು +ಪುರೋಡಾ
ಶಾದಿ +ಸಂಭಾರ+ಔಘವನ್+ಅನುವಾಯಿತ್ತು+ ನಿಮಿಷದಲಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಶೋಧಿಸಿ, ಆದರಿಸಿ, ಸಂಪಾದಿಸಿ – ಪ್ರಾಸ ಪದಗಳು
(೨) ೩, ೫ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ೩ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳನ್ನು ಹೆಸರಿಸಿರುವುದು