ಪದ್ಯ ೩೪: ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯದ ಸ್ಥಿತಿ ಹೇಗಿತ್ತು?

ಬೆರಳ ಬಾಯ್ಗಳ ಬಿಸುಟ ಕೈದುಗ
ಳರೆಗಿರಿದ ಹಲ್ಲುಗಳ ಕೂಡಿದ
ಕರಪುಟದ ಬಿಡುದಲೆಯ ಬಸಿವೇರುಗಳ ಶೋಣಿತದ
ನರಳುವಾರೋಹಕರ ರಾವ್ತರ
ವರ ಮಹಾರಥ ಪಾಯದಳದು
ಬ್ಬರದ ಭಂಗವನೇನನೆಂಬೆನು ವೈರಿಸೇನೆಯಲಿ (ದ್ರೋಣ ಪರ್ವ, ೧೮ ಸಂಧಿ, ೩೪ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ವೈರಿಗಳಾದ ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲುಂಟಾದ ಕೆಡುಕನ್ನು ನಾನು ಹೇಗೆ ಹೇಳಲಿ? ಬೆರಳುಗಳನ್ನು ಬಾಯಲ್ಲಿಟ್ಟು, ಹಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಕಿರಿದು, ಕೈ ಮುಗಿಯುವವರು, ತಲೆ ಕೂದಲನ್ನು ಬೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗಿ ಕೆದರಿಕೊಂಡವರು, ಗಾಯಗಳಿಂದ ರಕ್ತ ಒಸರುತ್ತಿರುವವರು, ನರಳುತ್ತಿರುವ ಮಾವುತ, ರಾವುತ, ಮಹಾರಥರು, ಕಾಲಾಳುಗಳು ಎಲ್ಲೆಲ್ಲಿಯೂ ಆ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿದರು.

ಅರ್ಥ:
ಬೆರಳು: ಅಂಗುಲಿ; ಬಿಸುಟು: ಹೊರಹಾಕು; ಕೈದು: ಆಯುಧ; ಅರೆ: ಅರ್ಧ; ಕಿರಿ: ಹಲ್ಲು ಕಿಸಿ; ಹಲ್ಲು: ದಂತ; ಕೂಡು: ಜೊತೆ; ಕರಪುಟ: ಹಸ್ತ; ಬಿಡು: ತೊರೆ; ತಲೆ: ಶಿರ; ಬಸಿ: ಒಸರು, ಸ್ರವಿಸು; ಏರು: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ಶೋಣಿತ: ರಕ್ತ; ನರಳು: ಕೊರಗು; ಆರೋಹಕ: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ರಾವ್ತರು: ಕುದುರೆ ಮೇಲೆ ಹೋರಾಡುವವ; ವರ: ಶ್ರೇಷ್ಠ; ಮಹಾರಥ: ಪರಾಕ್ರಮಿ; ಪಾಯದಳ: ಸೈನಿಕ; ಉಬ್ಬರ: ಅತಿಶಯ; ಭಂಗ: ಮುರಿಯುವಿಕೆ; ವೈರಿ: ಶತ್ರು; ಸೇನೆ: ಸೈನ್ಯ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಬೆರಳ +ಬಾಯ್ಗಳ +ಬಿಸುಟ +ಕೈದುಗಳ್
ಅರೆ+ಕಿರಿದ +ಹಲ್ಲುಗಳ +ಕೂಡಿದ
ಕರಪುಟದ+ ಬಿಡು+ತಲೆಯ +ಬಸಿವ್+ಏರುಗಳ+ ಶೋಣಿತದ
ನರಳುವ್+ಆರೋಹಕರ +ರಾವ್ತರ
ವರ+ ಮಹಾರಥ+ ಪಾಯದಳದ್
ಉಬ್ಬರದ +ಭಂಗವನೇನನ್+ಎಂಬೆನು +ವೈರಿ+ಸೇನೆಯಲಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಹೆಚ್ಚು ಎಂದು ಹೇಳಲು ಆರೋಹಕರ ಪದದ ಬಳಕೆ
(೨) ಪಾಂಡವ ಸೈನಿಕರ ಮುಖದ ವೈಖರಿ – ಬೆರಳ ಬಾಯ್ಗಳ ಬಿಸುಟ ಕೈದುಗಳರೆಗಿರಿದ ಹಲ್ಲುಗಳ ಕೂಡಿದ
ಕರಪುಟದ ಬಿಡುದಲೆಯ ಬಸಿವೇರುಗಳ ಶೋಣಿತದ