ಪದ್ಯ ೧೧: ಯಾವ ಮರದಲ್ಲಿ ಆಯುಧಗಳನ್ನಿರಿಸಿದರು?

ಬಂದು ಮತ್ಸ್ಯಪುರೋಪಕಂಠದ
ನಂದನದ ಕೆಲಕಡೆಯಲನಿಬರು
ನಿಂದು ನಾಲಕು ದೆಸೆಯನೀಕ್ಷಿಸಿ ನಿಜನಿವಾಸದಲಿ
ತಂದ ಚರ್ಮದಲಖಿಳ ಕೈದುವ
ನೊಂದು ಹೆಣನಾಕಾರದಲಿ ಬಿಗಿ
ದೊಂದು ಬನ್ನಿಯ ಮರನ ತುದಿಯಲಿ ಕಟ್ಟಲೇರಿದರು (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೧ ಸಂಧಿ, ೧೧ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಮತ್ಸ್ಯನಗರದ ಹತ್ತಿರ ಬಂದು ಊರಿನ ಹೊರಗಿರುವ ಒಂದು ಉಪವನದ ಬಳಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರೂ ನಿಂತು, ಸುತ್ತಲೂ ನೋಡಿ ತಾವು ತಂದಿದ್ದ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಚರ್ಮದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮೆಲ್ಲಾ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಒಂದು ಹೆಣದ ಆಕಾರ ಬರುವಂತೆ ಬಿಗಿದು ಕಟ್ಟಿ ಒಂದು ಬನ್ನಿಯ ಮರದ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಲು ಮರವನ್ನೇರಿದರು.

ಅರ್ಥ:
ಬಂದು: ಆಗಮಿಸು; ಪುರ: ಊರು; ಉಪಕಂಠ: ಹತ್ತಿರ; ನಂದನ: ಉಪವನ; ಕೆಲ: ಸ್ವಲ್ಪ, ಹತ್ತಿರ; ಕಡೆ: ಪಕ್ಕ, ಅಂಚು; ಅನಿಬರು: ಅಷ್ಟು ಜನ; ನಿಂದು: ನಿಲ್ಲು; ದೆಸೆ: ದಿಕ್ಕು; ಈಕ್ಷಿಸು: ನೋಡು; ನಿವಾಸ: ಸ್ಥಾನ; ತಂದ: ಬಳಿಯಿದ್ದ; ಚರ್ಮ: ತೊಗಲು; ಅಖಿಳ: ಎಲ್ಲಾ; ಕೈದು: ಆಯುಧ; ಹೆಣ: ಜೀವವಿಲ್ಲದ ಶರೀರ; ಆಕಾರ: ರೂಪ; ಬಿಗಿ: ಬಂಧಿಸು; ಮರ: ತರು; ತುದಿ: ಅಗ್ರಭಾಗ; ಕಟ್ಟು: ಬಂಧಿಸು; ಏರು: ಮೇಲೆ ಹೋಗು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಬಂದು +ಮತ್ಸ್ಯ+ಪುರ+ಉಪಕಂಠದ
ನಂದನದ +ಕೆಲಕಡೆಯಲ್+ಅನಿಬರು
ನಿಂದು +ನಾಲಕು +ದೆಸೆಯನ್+ಈಕ್ಷಿಸಿ +ನಿಜ+ನಿವಾಸದಲಿ
ತಂದ +ಚರ್ಮದಲ್+ಅಖಿಳ +ಕೈದುವನ್
ಒಂದು ಹೆಣನ್+ಆಕಾರದಲಿ +ಬಿಗಿದ್
ಒಂದು+ ಬನ್ನಿಯ +ಮರನ+ ತುದಿಯಲಿ +ಕಟ್ಟಲೇರಿದರು

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಬಂದು, ನಿಂದು, ಒಂದು – ಪ್ರಾಸ ಪದಗಳು

ಪದ್ಯ ೧೩: ದೇವತೆಗಳು ಯಾವ ನಗರಕ್ಕೆ ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿದರು?

ಆಳು ನಡೆದುದು ಮುಂಗುಡಿಯ ಹರಿ
ಧಾಳಿ ನೂಕಿ ಹಿರಣ್ಯ ನಗರಿಯ
ಮೂಲೆಗೈದಿತು ಹೊಯ್ದರಲ್ಲಿಯ ಬಿನುಗು ಬಿಚ್ಚಟೆಯ
ಸೂಳವಿಸಿದವು ಸನ್ನೆಯಲಿ ನಿ
ಸ್ಸಾಳ ದನುಜ ಪುರೋಪಕಂಠದ
ಕೂಲವತಿಗಳ ತೀರದಲಿ ಬಿಡಿಸಿದೆನು ಪಾಳೆಯವ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೧೩ ಸಂಧಿ, ೧೩ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ದೇವತೆಗಳ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿದ್ದ ಸೈನಿಕರು ಹಿರಣ್ಯಕ ಪುರದ ಹೊರವಲಯವನ್ನು ಸೇರಿ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ದುರ್ಬಲ ದೈತ್ಯರನ್ನೆಲ್ಲಾ ಹೊಡೆದರ್. ಕಹಳೆಗಳ ಧ್ವನಿಯ ಘೋಷದ ನಡುವೆ ಆ ನಗರದ ಪಕ್ಕದ ನದಿಗಳ ತೀರದಲ್ಲಿ ದೇವ ಸೈನ್ಯವು ಬೀಡು ಬಿಟ್ಟಿತು.

ಅರ್ಥ:
ಆಳು: ಸೈನ್ಯ; ನಡೆ: ಚಲಿಸು; ಮುಂಗುಡಿ: ಮುಂದಿನ ತುದಿ, ಅಗ್ರಭಾಗ; ಹರಿ: ಕುದುರೆ; ಧಾಳಿ: ಆಕ್ರಮಣ; ನೂಕು: ತಳ್ಳು; ನಗರಿ: ಊರು; ಮೂಲೆ: ಕೊನೆ; ಐದು: ಸೇರು; ಹೊಯ್ದು: ಹೊಡೆ; ಬಿನುಗು: ಅಲ್ಪ; ಬಿಚ್ಚಟೆ: ವಿಸ್ತಾರ; ಸೂಳವಿಸು: ಧ್ವನಿಮಾಡು; ಸನ್ನೆ: ಗುರುತು; ನಿಸ್ಸಾಳ: ಚರ್ಮವಾದ್ಯ; ದನುಜ: ರಾಕ್ಷಸ; ಪುರ: ಊರು; ಪುರೋಪಕಂಠ: ಊರಿನ ಹತ್ತಿರ; ಕೂಲವತಿ: ನದಿ; ತೀರ: ದಡ; ಬಿಡಿಸು: ಕಳಚು, ಸಡಿಲಿಸು; ಪಾಳೆ: ಸೀಮೆ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಆಳು+ ನಡೆದುದು +ಮುಂಗುಡಿಯ +ಹರಿ
ಧಾಳಿ +ನೂಕಿ +ಹಿರಣ್ಯ +ನಗರಿಯ
ಮೂಲೆಗೈದಿತು +ಹೊಯ್ದರ್+ಅಲ್ಲಿಯ +ಬಿನುಗು +ಬಿಚ್ಚಟೆಯ
ಸೂಳವಿಸಿದವು+ ಸನ್ನೆಯಲಿ +ನಿ
ಸ್ಸಾಳ +ದನುಜ+ ಪುರೋಪಕಂಠದ
ಕೂಲವತಿಗಳ+ ತೀರದಲಿ+ ಬಿಡಿಸಿದೆನು +ಪಾಳೆಯವ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಪುರೋಪಕಂಠ, ಕೂಲವತಿ, ಹರಿಧಾಳಿ, ಬಿಚ್ಚಟೆ – ಪದಗಳ ಬಳಕೆ