ಪದ್ಯ ೨೪: ಸೈಂಧವನು ಎಲ್ಲಿ ನಿಂತನು?

ಪದುಮ ಸೂಚೀವ್ಯೂಹ ಮಧ್ಯದೊ
ಳಿದಟರನು ನಿಲಿಸಿದನು ಸಮರಾ
ಗ್ರದಲಿ ಅವನಳಲಿಗರನಾಪ್ತರನವನ ಬಾಂಧವರ
ಕದನಗಲಿಸೈಂಧವನನಾ ಮ
ಧ್ಯದಲಿ ನಿಲಿಸಿದನಮಮ ಸಮರಕೆ
ಮದನ ಮಥನನು ಮೊಗಸಲಸದಳವೆನಿಸಿ ರಂಜಿಸಿತು (ದ್ರೋಣ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೨೪ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಪದ್ಮವ್ಯೂಹ ಸೂಚೀವ್ಯೂಹಗಳ ನದುವೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ವೀರರಾದ ಸೈಂಧವನ ಬಂಧು ಬಾಂಧವರನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ಅವರ ನದುವೆ ಸೈಂಧವನನ್ನು ನಿಲಿಸಿದನು. ಶಿವನು ಮುಖವೆತ್ತಿ ನೋಡಲೂ ಅಸಾಧ್ಯವೆನ್ನಿಸುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸೈನ್ಯವು ಯುದ್ಧ ಸನ್ನದ್ಧವಾಯಿತು.

ಅರ್ಥ:
ಪದುಮ: ಕಮಲ, ಪದ್ಮ; ಸೂಚಿ: ಸೂಜಿ; ವ್ಯೂಹ: ಗುಂಪು; ಮಧ್ಯ: ನಡುವೆ; ನಿಲಿಸು: ಸ್ಥಾಪಿಸು; ಸಮರ: ಯುದ್ಧ; ಅಗ್ರ: ಮುಂಭಾಗ; ಆಪ್ತ: ಹತ್ತಿರದವರು; ಬಾಂಧವ: ಬಂಧು ಬಳಗ; ಕದನ: ಯುದ್ಧ; ಮಧ್ಯ: ನಡುವೆ; ಅಮಮ: ಅಬ್ಬಾ; ಸಮರ: ಯುದ್ಧ; ಮದನ: ಮನ್ಮಥ; ಮಥನ: ನಾಶ; ಮೊಗ: ಮುಖ, ಮೋರೆ; ಅಸದಳ: ಅಸಾಧ್ಯ; ರಂಜಿಸು: ಹೊಳೆ, ಪ್ರಕಾಶಿಸು; ಕಲಿ: ಶೂರ; ಅಳಲಿಗೆ: ವ್ಯಥೆಗೊಂಡವ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಪದುಮ+ ಸೂಚೀವ್ಯೂಹ +ಮಧ್ಯದೊಳ್
ಇದಟರನು +ನಿಲಿಸಿದನು +ಸಮರಾ
ಗ್ರದಲಿ +ಅವನ್+ಅಳಲಿಗರನ್+ಆಪ್ತರನ್+ಅವನ +ಬಾಂಧವರ
ಕದನ+ಕಲಿ+ಸೈಂಧವನನ್+ಆ+ ಮ
ಧ್ಯದಲಿ +ನಿಲಿಸಿದನ್+ಅಮಮ +ಸಮರಕೆ
ಮದನ +ಮಥನನು +ಮೊಗಸಲ್+ಅಸದಳವ್+ಎನಿಸಿ +ರಂಜಿಸಿತು

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಮ ಕಾರದ ತ್ರಿವಳಿ ಪದ – ಮದನ ಮಥನನು ಮೊಗಸಲಸದಳವೆನಿಸಿ
(೨) ಶಿವನನ್ನು ಮದನ ಮಥನ ಎಂದು ಕರೆದಿರುವುದು

ಪದ್ಯ ೪: ದ್ರೌಪದಿಯು ಆಶ್ಚರ್ಯಪಟ್ಟಿದುದೇಕೆ?

ಮೇಲು ತರದತಿ ಪರಿಮಳದ ವೈ
ಹಾಳಿಯಲಿ ಸಲೆ ಬೀದಿವರಿದು ಚ
ಡಾಳಿಸುವ ಸೊಗಸಿನಲಿ ಸೊಂಪಾದಳು ಸರೋಜಮುಖಿ
ಸೋಲಿಸಿತಲಾ ಚೂಣಿಯಲಿ ಸಂ
ಪಾಳಿಸಿದ ಸೌಗಂಧವಿನ್ನು ವಿ
ಶಾಲ ಪದುಮವದೆಂತುಟೆನುತವೆ ತೂಗಿದಳು ಶಿರವ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೧೧ ಸಂಧಿ, ೪ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಅತ್ಯಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಪರಿಮಳವು ಗಾಳಿಯನ್ನು ತುಂಬಿ ಬರುತಿರಲು, ಅದನ್ನು ಆಘ್ರಾಣಿಸಿದ ದ್ರೌಪದಿಯು ಅತ್ಯಂತ ಸಂತೋಷಗೊಂಡಳು. ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಈ ಪರಿಮಳವೇ ನನ್ನ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಗೆದ್ದು ಬಿಟ್ಟಿತು, ಇನ್ನು ಈ ಕಮಲ ಪುಷ್ಪ ಹೇಗಿರಬಹುದೆಂದುಕೊಂಡು ಆಶ್ಚರ್ಯಪಟ್ಟು ತಲೆತೂಗಿದಳು.

ಅರ್ಥ:
ಮೇಲು: ಎತ್ತರ, ಶ್ರೇಷ್ಠ; ತರ: ರೀತಿ; ಅತಿ: ಬಹಳ; ಪರಿಮಳ: ಸುಗಂಧ; ವೈಹಾಳಿ: ಸಂಚಾರ, ವಿಹಾರ; ಸಲೆ: ಒಂದೇ ಸಮನೆ; ಬೀದಿ: ದಾರಿ, ಮಾರ್ಗ; ಚಡಾಳಿಸು: ಜೋಡಿಸು, ಅಧಿಕವಾಗು; ಸೊಗಸು: ಅಂದ; ಸೊಂಪು: ಸೊಗಸು; ಸರೋಜಮುಖಿ: ಕಮಲದಂತ ಮುಖವುಳ್ಳವಳು (ದ್ರೌಪದಿ); ಸೋಲಿಸು: ಪರಾಭವಗೊಳ್ಳು; ಚೂಣಿ: ಮುಂದಿನ ಸಾಲು, ಮುಂಭಾಗ; ಸಂಪು: ಸೊಂಪು, ಸೊಗಸು; ಸಂಪಾಳಿಸು: ಸಂತಸವನ್ನು ನೀಡು; ಸೌಗಂಧ: ಸುಗಂಧ, ಪರಿಮಳ; ವಿಶಾಲ: ವಿಸ್ತಾರ, ಹರಹು; ಪದುಮ: ಪದ್ಮ, ಕಮಲ; ತೂಗು: ಅಲ್ಲಾಡಿಸು; ಶಿರ: ತಲೆ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಮೇಲುತರದ್+ಅತಿ+ ಪರಿಮಳದ+ ವೈ
ಹಾಳಿಯಲಿ +ಸಲೆ +ಬೀದಿವರಿದು +ಚ
ಡಾಳಿಸುವ +ಸೊಗಸಿನಲಿ+ ಸೊಂಪಾದಳು +ಸರೋಜಮುಖಿ
ಸೋಲಿಸಿತಲಾ +ಚೂಣಿಯಲಿ +ಸಂ
ಪಾಳಿಸಿದ+ ಸೌಗಂಧವಿನ್ನು +ವಿ
ಶಾಲ +ಪದುಮವ್+ಅದೆಂತುಟ್+ಎನುತವೆ+ ತೂಗಿದಳು+ ಶಿರವ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ವೈಹಾಳಿ, ಚಡಾಳಿ, ಸಂಪಾಳಿ – ಪ್ರಾಸ ಪದಗಳು
(೨) ಸ ಕಾರದ ತ್ರಿವಳಿ ಪದ – ಸೊಗಸಿನಲಿ ಸೊಂಪಾದಳು ಸರೋಜಮುಖಿ