ಪದ್ಯ ೫: ಗಾಂಡೀವದ ಶಬ್ದಕ್ಕೆ ಯಾರು ಬಂದರು?

ಏನಿದದ್ಭುತ ರವವೆನುತ ವೈ
ಮಾನಿಕರು ನಡನಡುಗಿದರು ಗ
ರ್ವಾನುನಯಗತವಾಯ್ತಲೇ ಸುರಪುರದ ಗರುವರಿಗೆ
ಆ ನಿರುತಿ ಯಮ ವರುಣ ವಾಯು ಕೃ
ಶಾನು ಧನದ ಮಹೇಶರೈತರ
ಲಾನೆಯಲಿ ಹೊರವಂಟನಂಬರಗತಿಯಲಮರೇಂದ್ರ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೧೪ ಸಂಧಿ, ೫ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಗಾಂಡೀವದ ಹೆದೆಯ ಮೊಳಗಿನಿಂದ ದೇವತೆಗಳ ಹೆಮ್ಮೆಯು ಉಡುಗಿ, ಅವರು ನಡುಗಿದರು. ನಿರುಋತಿ, ವರುಣ, ವಾಯು, ಅಗ್ನಿ, ಕುಬೇರರು ಇದೇನೆಂದು ನೋಡಲು ಹೊರಟರು. ಆಗ ಇಂದ್ರನೂ ಐರಾವತದ ಮೇಲೆ ಬಂದನು.

ಅರ್ಥ:
ಅದ್ಭುತ: ಆಶ್ಚರ್ಯ; ರವ: ಶಬ್ದ; ವೈಮಾನಿಕ: ದೇವತೆ; ನಡುಗು: ನಡುಕ, ಕಂಪನ; ಗರುವ: ಹಿರಿಯ, ಶ್ರೇಷ್ಠ; ನಿರುತಿ: ನೈಋತ್ಯದಿಕ್ಕಿನ ಒಡೆಯ; ಕೃಶಾನು: ಅಗ್ನಿ, ಬೆಂಕಿ; ಧನ: ಕುಬೇರ; ಮಹೇಶ: ಈಶ್ವರ; ಐತರು: ಬರುವಿಕೆ; ಹೊರವಂಟ: ತೆರಳು; ಅಂಬರ: ಆಗಸ; ಗತಿ: ವೇಗ; ಅಮರೇಂದ್ರ: ಇಂದ್ರ; ಅನುನಯ: ನಯವಾದ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಮನವೊಲಿಸುವುದು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಏನಿದ್+ಅದ್ಭುತ +ರವವ್+ಎನುತ +ವೈ
ಮಾನಿಕರು+ ನಡನಡುಗಿದರು +ಗ
ರ್ವ+ಅನುನಯ+ಗತವಾಯ್ತಲೇ +ಸುರಪುರದ+ ಗರುವರಿಗೆ
ಆ +ನಿರುತಿ +ಯಮ +ವರುಣ +ವಾಯು +ಕೃ
ಶಾನು +ಧನದ +ಮಹೇಶರ್+ಐತರಲ್
ಆನೆಯಲಿ +ಹೊರವಂಟನ್+ಅಂಬರ+ಗತಿಯಲ್+ಅಮರೇಂದ್ರ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ದಿಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಹೇಳುವ ಪರಿ – ನಿರುತಿ, ಯಮ, ವರುಣ, ವಾಯು, ಕೃಶಾನು, ಧನ

ಪದ್ಯ ೨೪: ದ್ರೌಪದಿಯು ಬಳಲಿದುದೇಕೆ?

ಹೊಳೆವ ಕಂಗಳ ಕಾಂತಿ ಬಲುಗ
ತ್ತಲೆಯ ಝಳುಪಿಸೆ ಘೋರವಿಪಿನದೊ
ಳಲಿಕುಲಾಳಕಿ ಬಂದಳೊಬ್ಬಳೆ ಮಳೆಗೆ ಕೈ ಯೊಡ್ಡಿ
ಬಲಿದು ಮೈನಡನಡುಗಿ ಹಲುಹಲು
ಹಳಚಿ ನೆನೆದಳು ವಾರಿಯಲಿ ತನು
ಹಳಹಳಿಸೆ ಬಲಲಿದಳು ಚರಣದ ಹೊನಲ ಹೋರಟೆಗೆ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೧೦ ಸಂಧಿ, ೨೪ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಕಣ್ಣಿನ ಕಾಂತಿಯ ಕವಿದ ಕತ್ತಲನ್ನು ಬೆಳಗು ಮಾಡುತ್ತಿರಲು ಭಯಂಕರವಾದ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ದ್ರೌಪದಿಯೊಬ್ಬಳೇ ಮಳೆಗೆ ಮರೆಯಾಗಿ ಕೈಯೊಡ್ಡಿ ಬಂದಳು. ಶೀತಕ್ಕೆ ಅವಳ ಮೈ ನಡುಗಿತು, ಹಲ್ಲುಗಳು ಕಟಕಟ ಸದ್ದು ಮಾಡಿದವು. ದೇಹವು ಪ್ರಕಾಶಿಸಿತು, ನೀರಿನ ಪ್ರವಾಹದಲ್ಲಿ ಕಾಲನ್ನೇಳೆಯುತ್ತಾ ಒಬ್ಬಳೇ ಆಯಾಸಗೊಂಡು ಬಂದಳು.

ಅರ್ಥ:
ಹೊಳೆ: ಪ್ರಕಾಶಿಸು, ಕಾಂತಿ; ಕಂಗಳು: ಕಣ್ಣು, ನಯನ; ಕತ್ತಲೆ: ಅಂಧಕಾರ; ಝಳು: ತಾಪ; ಘೋರ: ಉಗ್ರ, ಭಯಂಕರ; ವಿಪಿನ: ಕಾಡು; ಅಲಿಕುಳಾಲಕ: ದುಂಬಿಯಂತೆ ಮುಂಗುರುಗಳುಳ್ಳ; ಬಂದು: ಆಗಮಿಸು; ಮಳೆ: ವರ್ಷ; ಕೈ: ಹಸ್ತ; ಒಡ್ಡು: ನೀಡು; ಬಲಿ: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ಮೈ: ತನು; ನಡುಗು: ಅದುರು, ಕಂಪನ; ಹಲು: ಹಲ್ಲು; ಹಳಚು; ಸೇರು, ಪ್ರಕಾಶಿಸು; ನೆನೆ: ಒದ್ದೆಯಾಗು; ವಾರಿ: ಜಲ; ತನು: ದೇಹ; ಹಳಹಳಿಸು: ಪ್ರಕಾಶಿಸು; ಬಳಲು: ಆಯಾಸ; ಚರಣ: ಪಾದ; ಹೊನಲು: ಪ್ರವಾಹ, ನೀರೋಟ; ಹೋರಟೆ: ರಭಸ, ವೇಗ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಹೊಳೆವ +ಕಂಗಳ +ಕಾಂತಿ +ಬಲು
ಕತ್ತಲೆಯ +ಝಳುಪಿಸೆ +ಘೋರ+ವಿಪಿನದೊಳ್
ಅಲಿಕುಲಾಳಕಿ +ಬಂದಳ್+ಒಬ್ಬಳೆ +ಮಳೆಗೆ +ಕೈ +ಯೊಡ್ಡಿ
ಬಲಿದು +ಮೈ+ನಡನಡುಗಿ+ ಹಲುಹಲು
ಹಳಚಿ +ನೆನೆದಳು +ವಾರಿಯಲಿ +ತನು
ಹಳಹಳಿಸೆ+ ಬಳಲಿದಳು +ಚರಣದ +ಹೊನಲ +ಹೋರಟೆಗೆ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಅಲಿಕುಲಾಳಕಿ ಎಂದು ಕರೆದಿರುವುದು
(೨) ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಪರಿ – ಬಲಿದು ಮೈನಡನಡುಗಿ ಹಲುಹಲು ಹಳಚಿ ನೆನೆದಳು ವಾರಿಯಲಿ ತನು ಹಳಹಳಿಸೆ ಬಲಲಿದಳು ಚರಣದ ಹೊನಲ ಹೋರಟೆಗೆ
(೩) ಜೋಡಿ ಪದಗಳು – ನಡನಡುಗಿ, ಹಲುಹಲು, ಹಳಹಳಿಸೆ