ಪದ್ಯ ೯೪: ದ್ರೌಪದಿ ಕಾವಲುಗಾರರಿಗೆ ಏನು ಹೇಳಿದಳು?

ತರುಣಿ ಬಿಡು ಸಾರೆನುತ ಪವನಜ್
ಸರಿದನತ್ತಲು ದ್ರುಪದ ನಂದನೆ
ಕರೆದು ನುಡಿದಳು ಕಾಹಿನವರಿಗೆ ಕೀಚಕನ ಹದನ
ದುರುಳ ಬಲುಹಿಂದೆನ್ನನೆಳೆದೊಡೆ
ಕೆರಳಿದರು ಗಂಧರ್ವರೀತಗೆ
ಹರುವ ಕಂಡರು ನೋಡಿಯೆನೆ ಹರಿತಂದಳವರೊಡನೆ (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೩ ಸಂಧಿ, ೯೪ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ದ್ರೌಪದಿ, ನನ್ನನ್ನು ಬಿಡು, ಹೋಗು, ಎಂದು ಭೀಮನು ಹೊರಟು ಹೋದನು. ದ್ರೌಪದಿಯು ಕಾವಲಿನವರನ್ನು ಕರೆದು, ಈ ದುಷ್ಟನು ನನ್ನನ್ನು ಎಳೆದುದರಿಂದ ನನ್ನ ಪತಿಗಳಾದ ಗಂಧರ್ವರು ಕೆರಳಿ ಇವನನ್ನು ಕೊಂದರು ನೋಡಿ ಎಂದು ಕೀಚಕನ ಮೃತ ದೇಹವನ್ನು ತೋರಿಸಿದಳು.

ಅರ್ಥ:
ತರುಣಿ: ಹೆಣ್ಣು; ಬಿಡು: ತೊರೆ; ಸಾರು: ಹತ್ತಿರಕ್ಕೆ ಬರು; ಪವನಜ: ವಾಯು ಪುತ್ರ; ಸರಿ: ದೂರ ಹೋಗು; ನಂದನೆ: ಮಗಳು; ಕರೆ: ಬರೆಮಾಡು; ನುಡಿ: ಮಾತು; ಕಾಹಿ: ರಕ್ಷಿಸುವ; ಹದ: ಸ್ಥಿತಿ; ದುರುಳ: ದುಷ್ಟ; ಬಲು: ಬಲ, ಶಕ್ತಿ; ಎಳೆ: ತನ್ನ ಕಡೆಗೆ ಸೆಳೆದುಕೊ; ಕೆರಳು: ಕೋಪಗೊಳ್ಳು; ಹರುವ: ನಾಶ, ಕೊನೆ; ಕಂಡು: ನೋಡು; ಹರಿ: ಪ್ರವಹಿಸು, ಹೇಳು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ತರುಣಿ+ ಬಿಡು +ಸಾರೆನುತ+ ಪವನಜ
ಸರಿದನ್+ಅತ್ತಲು +ದ್ರುಪದ+ ನಂದನೆ
ಕರೆದು+ ನುಡಿದಳು +ಕಾಹಿನವರಿಗೆ+ ಕೀಚಕನ +ಹದನ
ದುರುಳ +ಬಲುಹಿಂದ್+ಎನ್ನನ್+ಎಳೆದೊಡೆ
ಕೆರಳಿದರು +ಗಂಧರ್ವರ್+ಈತಗೆ
ಹರುವ+ ಕಂಡರು +ನೋಡಿ+ಎನೆ +ಹರಿತಂದಳ್+ಅವರೊಡನೆ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ತರುಣಿ, ದ್ರುಪದ ನಂದನೆ – ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಕರೆದ ಪರಿ

ಪದ್ಯ ೪೯: ಪ್ರಾತಿಕಾಮಿಕನು ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಎಷ್ಟು ಸಖಿಯರ ಮಧ್ಯೆ ನೋಡಿದನು?

ಸುತ್ತಲೆಸೆವ ವಿಳಾಸಿನೀ ಜನ
ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ನಡುವೆ ಕಂಡನು
ಮತ್ತ ಕಾಶಿನಿಯನು ಪತಿವ್ರತೆಯರ ಶಿರೋಮಣಿಯ
ಹತ್ತಿರೈತರಲಂಜಿದನು ತ
ನ್ನುತ್ತಮಾಂಗಕೆ ಕರಯುಗವ ಚಾ
ಚುತ್ತ ಬಿನ್ನಹ ಮಾಡಿದನು ಪಾಂಚಾಲ ನಂದನೆಗೆ (ಸಭಾ ಪರ್ವ, ೧೫ ಸಂಧಿ, ೪೯ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಪ್ರಾತಿಕಾಮಿಕನು ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಸಖಿಯರ ನಡುವೆ ಅತ್ಯಂತ ಸುಂದರಿಯಾದ, ಪತಿವ್ರತೆಯರಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠಳಾದ ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಕಂಡನು. ಅವಳ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಲು ಹೆದರಿದನು, ಎರಡು ಕೈಗಳನ್ನು ಹಣೆಗೆ ಚಾಚಿ ಹೀಗೆ ತನ್ನ ಮನವಿಯನ್ನು ನುಡಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ಸುತ್ತ: ಎಲ್ಲಾ ಕಡೆ; ಎಸೆ: ತೋರು; ವಿಳಾಸಿನಿ: ಸಖಿ, ದಾಸಿ; ಸಾವಿರ: ಸಹಸ್ರ; ಹತ್ತು: ದಶ; ನಡುವೆ: ಮಧ್ಯೆ; ಕಂಡು: ನೋಡು; ಮತ್ತಕಾಶಿನಿ: ಸುಂದರಿ; ಪತಿವ್ರತೆ: ಗಂಡನಿಗೆ ವಿಧೇಯಳಾದ ಗರತಿ; ಶಿರೋಮಣಿ: ಶ್ರೇಷ್ಠ; ಹತ್ತಿರ: ಸಮೀಪ; ಅಂಜು: ಹೆದರು; ಉತ್ತಮಾಂಗ: ಶಿರ; ಕರ: ಹಸ್ತ; ಕರಯುಗ: ಎರಡುಕೈಗಳನ್ನೂ; ಚಾಚು: ಮುಂದೆ ಒಡ್ಡು; ಬಿನ್ನಹ: ಮನವಿ; ನಂದನೆ: ಮಗಳು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಸುತ್ತಲ್+ಎಸೆವ +ವಿಳಾಸಿನೀ +ಜನ
ಹತ್ತು +ಸಾವಿರ+ ನಡುವೆ +ಕಂಡನು
ಮತ್ತ +ಕಾಶಿನಿಯನು +ಪತಿವ್ರತೆಯರ +ಶಿರೋಮಣಿಯ
ಹತ್ತಿರೈತರಲ್+ಅಂಜಿದನು +ತನ್ನ್
ಉತ್ತಮಾಂಗಕೆ+ ಕರಯುಗವ+ ಚಾ
ಚುತ್ತ +ಬಿನ್ನಹ +ಮಾಡಿದನು +ಪಾಂಚಾಲ +ನಂದನೆಗೆ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ನಮಸ್ಕರಿಸಿದನು ಎಂದು ಹೇಳುವ ಪರಿ – ತನ್ನುತ್ತಮಾಂಗಕೆ ಕರಯುಗವ ಚಾಚುತ್ತ
(೨) ದ್ರೌಪದಿಯ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಸಖಿಯರು – ಸುತ್ತಲೆಸೆವ ವಿಳಾಸಿನೀ ಜನ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ನಡುವೆ
(೩) ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸುವ ಪರಿ – ಮತ್ತ ಕಾಶಿನಿ, ಪತಿವ್ರತೆಯರ ಶಿರೋಮಣಿ