ಪದ್ಯ ೯೩ : ಪಾನೀಯಧಾರಕನ ಲಕ್ಷಣವೇನು?

ನಿಶಿತ ಪರಿಮಳದಿಂದ ವಾಮೋ
ದಿಸಿದ ಗಂಧ ದ್ರವ್ಯದೊಳು ಬಂ
ಧಿಸಿದ ಜೀವನ ವಿದುವೆ ತನ್ನಯ ಜೀವನವಿದೆಂದು
ವಸುಮತೀಶಂಗಿತ್ತು ತಾ ಭೋ
ಗಿಸದೆ ಬಳಸದೆ ದುರ್ಹೃದರ ತೊಲ
ಗಿಸುವವನೆ ಪಾನೀಯಧಾರಕನರಸ ಕೇಳೆಂದ (ಉದ್ಯೋಗ ಪರ್ವ, ೩ ಸಂಧಿ, ೯೩ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಉತ್ತಮ ಸುಗಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಗಂಧದ ದ್ರವ್ಯದೊಡನೆ ಜೋಡಿಸಿದ ಜೀವನವೇ ತನ್ನದೆಂದು ನಂಬಿ, ಪಾನೀಯವನ್ನು ದೊರೆಗೆ ಕೊಟ್ಟು, ತಾನು ಭೋಗಿಸದೆ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ತೊಲಗಿಸುವವನೇ ಪಾನೀಯಧಾರಕನಾಗಲು ಅರ್ಹ ಎಂದು ವಿದುರ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಅರ್ಥ:
ನಿಶಿತ: ತೀಕ್ಷ್ಣವಾದುದು; ಪರಿಮಳ: ಸುಗಂಧ; ವಾಮ: ಸುಂದರವಾದ; ಉದಿಸಿ: ಹುಟ್ಟು; ಗಂಧ: ಸುವಾಸನೆ, ಪರಿಮಳ; ದ್ರವ್ಯ: ಮೂಲಿಕೆ; ಬಂಧಿಸು: ಕಟ್ಟು; ಜೀವನ: ಜೀವ, ಬದುಕು; ವಸುಮತಿ: ಭೂಮಿ; ಈಶ: ಒಡೆಯ; ಭೋಗಿಸು: ಅನುಭವಿಸು; ಬಳಸು: ಉಪಯೋಗಿಸು; ದುರ್ಹೃದ: ಶತ್ರು; ತೊಲಗಿಸು: ಓಡಿಸು; ಅರಸ: ರಾಜ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ನಿಶಿತ +ಪರಿಮಳದಿಂದ +ವಾಮ
ಉದಿಸಿದ +ಗಂಧ +ದ್ರವ್ಯದೊಳು +ಬಂ
ಧಿಸಿದ +ಜೀವನ +ವಿದುವೆ +ತನ್ನಯ +ಜೀವನವಿದೆಂದು
ವಸುಮತೀಶಂಗಿತ್ತು+ ತಾ +ಭೋ
ಗಿಸದೆ +ಬಳಸದೆ +ದುರ್ಹೃದರ +ತೊಲ
ಗಿಸುವವನೆ +ಪಾನೀಯಧಾರಕನ್+ಅರಸ +ಕೇಳೆಂದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಅರಸ, ವಸುಮತೀಶ – ರಾಜನ ಸಮಾನಾರ್ಥಕ ಪದ
(೨) ಶತ್ರುವನ್ನು ಹೇಳಲು ದುರ್ಹೃದ ಎಂಬ ಪದದ ಪ್ರಯೋಗ
(೩) ಗಂಧ, ಪರಿಮಳ – ಸಾಮ್ಯ ಪದಗಳು
(೪) ‘ಬ’ಕಾರದ ಜೋಡಿ ಪದ – ಬಳಸದೆ, ಭೋಗಿಸದೆ