ಹೋಹೆಗೆಲ್ಲಿಯ ದರ್ಪ ಮನುಜನ
ಸಾಹಸವು ಬೇರೇನು ಯಂತ್ರದ
ಹಾಹೆ ಯಂತ್ರವನುಳಿದು ಚೇಷ್ಟಿಸಲರಿವುದೇ ಬೇರೆ
ದೇಹಿ ನೀ ನಾವೆಲ್ಲ ನಿನ್ನಯ
ದೇಹವಿದರೊಳಗೆಮಗೆ ಗರ್ವದ
ಗಾಹಿದೆಲ್ಲಿಯದೆಂದು ಬಿನ್ನವಿಸಿದನು ಯಮಸೂನು (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೧೧ ಸಂಧಿ, ೬೬ ಪದ್ಯ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಗೊಂಬೆಗೆಲ್ಲಿಂದ ದರ್ಪ ಬರುತ್ತದೆ? ಮನುಷ್ಯನ ಸಾಹಸ ಎನ್ನುವುದು ಬೇರೆಯಿದೆಯೇ? ಯಂತ್ರದ ಗೊಂಬೆಯು ಯಂತ್ರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ತಾನೇ ಚಲಿಸಬಲ್ಲದೆ? ಕೃಷ್ಣ ನೀನು ದೇಹದಲ್ಲಿರುವವನು, ನಾವು ದೇಹಿಗಳು, ನಮಗೆ ಗರ್ವವು ಸಲ್ಲದೆಂದು ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ಬಿನ್ನವಿಸಿಕೊಂಡನು.
ಅರ್ಥ:
ಹೂಹೆ: ಹಸುಳೆ, ಶಿಶು; ದರ್ಪ: ಅಹಂಕಾರ; ಮನುಜ: ಮಾನವ; ಸಾಹಸ: ಪರಾಕ್ರಮ; ಬೇರೆ: ಅನ್ಯ; ಯಂತ್ರ: ಉಪಕರಣ; ಹಾಹೆ: ಗೊಂಬೆ, ಪುತ್ತಳಿ; ಉಳಿದು: ಮಿಕ್ಕಿ; ಚೇಷ್ಟೆ: ಕಾರ್ಯ; ಅರಿ: ತಿಳಿ; ದೇಹಿ: ನೀಡು; ದೇಹ: ತನು; ಗರ್ವ: ಅಹಂಕಾರ; ಗಾಹು: ಪ್ರಭಾವ, ಮೋಸ; ಸೂನು: ಮಗ; ಬಿನ್ನವಿಸು: ಹೇಳು;
ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಹೋಹೆಗೆಲ್ಲಿಯ +ದರ್ಪ +ಮನುಜನ
ಸಾಹಸವು +ಬೇರೇನು +ಯಂತ್ರದ
ಹಾಹೆ +ಯಂತ್ರವನ್+ಉಳಿದು +ಚೇಷ್ಟಿಸಲ್+ ಅರಿವುದೇ+ ಬೇರೆ
ದೇಹಿ +ನೀ +ನಾವೆಲ್ಲ+ ನಿನ್ನಯ
ದೇಹವಿದರೊಳಗ್+ಎಮಗೆ+ ಗರ್ವದ
ಗಾಹಿದೆಲ್ಲಿಯದೆಂದು +ಬಿನ್ನವಿಸಿದನು+ ಯಮಸೂನು
ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಹೋಹೆ, ಹಾಹೆ – ಪದಗಳ ಬಳಕೆ
(೨) ಕೃಷ್ಣನ ಹಿರಿಮೆ – ದೇಹಿ ನೀ ನಾವೆಲ್ಲ ನಿನ್ನಯ ದೇಹವಿದರೊಳಗೆಮಗೆ ಗರ್ವದ ಗಾಹಿದೆಲ್ಲಿಯದೆಂದು
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತ 