ಪದ್ಯ ೧೨: ಸೂರ್ಯೋದಯವನ್ನು ಹೇಗೆ ವರ್ಣಿಸಬಹುದು?

ಹರೆದುದೋಲಗವಿತ್ತ ಭುವನದೊ
ಳಿರುಳಡವಿಗಡಿತಕ್ಕೆ ಹರಿದವು
ಕಿರಣ ತೆತ್ತಿದವಭ್ರದಲಿ ತಾರಕೆಯ ತೇರುಗಳು
ಹರಿವ ಮಂಜಿನ ನದಿಯ ಹೂಳ್ದವು
ಸರಸವಾಯಿತು ಗಗನತಳ ತಾ
ವರೆಯ ಸಖ ನಿಜರಥವ ನೂಕಿದನುದಯಪರ್ವತಕೆ (ದ್ರೋಣ ಪರ್ವ, ೪ ಸಂಧಿ, ೧೨ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ರಾತ್ರಿಯ ಓಲಗ ಸಮಾಪ್ತವಾಯಿತು. ರಾತ್ರಿಯೆಂಬ ಅರಣ್ಯವನ್ನು ಕಡಿಯಲು ಕಿರಣಗಳು ಬಂದವು. ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ನಕ್ಷತ್ರದ ತೇರುಗಳು ಓಡಿಹೋದವು. ಮಬ್ಬಿನ ನದಿಯನ್ನು ಬೆಳಕಿನ ಕಿರಣಗಳು ಹೂಳಿಹಾಕಿದವು. ಸೂರ್ಯನ ತೇರು ಉದಯಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು.

ಅರ್ಥ:
ಹರೆದು: ಹೊರಟುಹೋಗು, ವ್ಯಾಪಿಸು; ಓಲಗ: ದರ್ಬಾರು; ಭುವನ: ಭೂಮಿ; ಇರುಳು: ರಾತ್ರಿ; ಅಡವಿ: ಕಾಡು, ಅರಣ್ಯ; ಕಡಿತ: ಕತ್ತರಿಸುವಿಕೆ; ಹರಿ: ಹರಡು, ಕಡಿ, ಕತ್ತರಿಸು; ಕಿರಣ: ರಶ್ಮಿ; ತೆತ್ತು: ಕೂಡಿಸು ; ಅಭ್ರ: ಆಗಸ; ತಾರಕೆ: ನಕ್ಷತ್ರ; ತೇರು: ರಥ, ಬಂಡಿ; ಮಂಜು: ಹಿಮ; ನದಿ: ಸರೋವರ; ಹೂಳು: ಹೂತು ಹಾಕು, ಮುಳುಗುವಂತೆ ಮಾಡು; ಸರಸ: ಚೆಲ್ಲಾಟ, ವಿನೋದ; ಗಗನತಳ: ಆಗಸ, ಬಾನು; ತಾವರೆ: ಕಮಲ; ಸಖ: ಮಿತ್ರ; ನಿಜ: ತನ್ನ; ರಥ: ಬಂಡಿ; ನೂಕು: ತಳ್ಳು; ಉದಯ: ಹುಟ್ಟು; ಪರ್ವತ: ಬೆಟ್ಟ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಹರೆದುದ್+ಓಲಗವಿತ್ತ +ಭುವನದೊಳ್
ಇರುಳ್+ಅಡವಿ+ಕಡಿತಕ್ಕೆ+ ಹರಿದವು
ಕಿರಣ+ ತೆತ್ತಿದವ್+ಅಭ್ರದಲಿ +ತಾರಕೆಯ +ತೇರುಗಳು
ಹರಿವ +ಮಂಜಿನ +ನದಿಯ +ಹೂಳ್ದವು
ಸರಸವಾಯಿತು +ಗಗನತಳ +ತಾ
ವರೆಯ +ಸಖ +ನಿಜರಥವ +ನೂಕಿದನ್+ಉದಯ+ಪರ್ವತಕೆ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಸೂರ್ಯನನ್ನು ತಾವರೆಯಸಖ ಎಂದು ಕರೆದಿರುವುದು
(೨) ಸೂರ್ಯೋದಯವನ್ನು ಬಹು ಸೊಗಸಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಿರುವ ಪದ್ಯ

ಪದ್ಯ ೨೩: ಕಾಡು ಏಕೆ ಸುಗಂಧಮಯವಾಗಿತ್ತು?

ತಾರಕೆಗಳುಳಿದಂಬರದ ವಿ
ಸ್ತಾರವೋ ಗತಹಂಸಕುಲ ಕಾ
ಸಾರವೋ ನಿಸ್ಸಾರವೋ ನಿರ್ಮಳ ತಪೋವನವೋ
ನಾರಿಯದ ದಳ ನೂಕಿದರೆ ತನು
ಸೌರಭದ ದಳ ತೆಗೆಯದಾ ಕಾಂ
ತಾರದೊಳಗೇನೆಂಬೆನಾ ಸೌಗಂಧ ಬಂಧುರವ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೧೯ ಸಂಧಿ, ೨೩ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಆ ತರುಣಿಯರು ಕಾಡನ್ನು ತೊರೆದು ದುರ್ಯೋಧನನ ಜಲಕ್ರೀಡೆಗೆ ತೆರಳಲು, ತಾರೆಗಳು ಹೋದ ಆಗಸವೋ, ಹಂಸಗಳಿಲ್ಲದ ಸರೋವರವೋ ಎಂಬಂತೆ ತಪೋವನತು ನಿಸ್ಸಾರವಾಯಿತು. ಆ ಗಣಿಕೆಯರ ಗುಂಪು ಕಾಡನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಹೋದರೂ ಅವರ ದೇಹಗಳ ಸುಗಂಧವು ಆ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಉಳಿಯಿತು.

ಅರ್ಥ:
ತಾರಕೆ: ನಕ್ಷತ್ರ; ಉಳಿದ: ಮಿಕ್ಕ; ಅಂಬರ: ಆಗಸ; ವಿಸ್ತಾರ: ಹರಹು, ಗತ: ತೆರಳು; ಹಂಸ: ಮರಾಲ; ಕಾಸಾರ: ಸರೋವರ; ನಿಸ್ಸಾರ: ಸಾರವಿಲ್ಲದುದು, ನೀರಸವಾದುದು; ನಿರ್ಮಳ: ಸ್ವಚ್ಛ; ತಪೋವನ: ತಪಸ್ಸು ಮಾಡುವ ಕಾಡು; ನಾರಿ: ಹೆಣ್ಣು; ದಳ: ಗುಂಪು; ನೂಕು: ತಳ್ಳು; ತನು: ದೇಹ; ಸೌರಭ: ಸುಗಂಧ; ತೆಗೆ: ಈಚೆಗೆ ತರು; ಕಾಂತಾರ: ಅಡವಿ, ಅರಣ್ಯ; ಸೌಗಂಧ: ಪರಿಮಳ; ಬಂಧುರ: ಸುಂದರವಾದ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ತಾರಕೆಗಳ್+ಉಳಿದ್+ಅಂಬರದ+ ವಿ
ಸ್ತಾರವೋ +ಗತ+ಹಂಸಕುಲ +ಕಾ
ಸಾರವೋ +ನಿಸ್ಸಾರವೋ +ನಿರ್ಮಳ +ತಪೋವನವೋ
ನಾರಿಯದ +ದಳ +ನೂಕಿದರೆ +ತನು
ಸೌರಭದ+ ದಳ +ತೆಗೆಯದಾ +ಕಾಂ
ತಾರದೊಳಗ್+ಏನೆಂಬೆನ್+ಆ+ ಸೌಗಂಧ +ಬಂಧುರವ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಉಪಮಾನದ ಪ್ರಯೋಗ – ತಾರಕೆಗಳುಳಿದಂಬರದ ವಿಸ್ತಾರವೋ ಗತಹಂಸಕುಲ ಕಾ
ಸಾರವೋ ನಿಸ್ಸಾರವೋ ನಿರ್ಮಳ ತಪೋವನವೋ