ಪದ್ಯ ೧೫: ಊರ್ವಶಿಯು ಯಾರನ್ನು ನೋಡಿದಳು?

ಹೊಳೆವ ಮಣಿದೀಪಾಂಶುಗಳ ಮುಮ್
ಕ್ಕುಳಿಸಿದವು ಕಡೆಗಂಗಳಿಂದೂ
ಪಳದ ಭಿತ್ತಿಯ ಬೆಳಗನಣೆದುದು ಬಹಳ ತನುಕಾಂತಿ
ಕೆಳದಿಯರ ಕಂಠದಲಿ ಕೈಗಳ
ನಿಳುಹಿನಿಂದಳು ತರುಣಿ ನೃಪಕುಲ
ತಿಲಕನಂಗೋಪಾಂಗದಲಿ ಹರಹಿದಳು ಕಣ್ಮನವ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೧೫ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಊರ್ವಶಿಯ ಕಡೆಗಣ್ಣ ನೋಟಗಳು ಮಣಿದೀಪಗಳ ಬೆಳಗನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದವು. ಅವಳ ದೇಹಕಾಂತಿಯು ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆಯ ಭಿತ್ತಿಯನ್ನು ಅಣಕಿಸಿತು. ತನ್ನ ಕೆಳದಿಯರ ಹೆಗಲ ಮೇಲೆ ಕೈಗಳನ್ನಿಟ್ಟು ಅರ್ಜುನನ ಅಂಗೋಪಾಂಗಗಳ ಮೇಲೆ ಮನಸಿಟ್ಟು ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ನೋಡಿದಳು.

ಅರ್ಥ:
ಹೊಳೆ: ಕಾಂತಿ, ಪ್ರಕಾಶ; ಮಣಿ: ರತ್ನ; ದೀಪ: ಹಣತೆ; ಅಂಶು:ಕಿರಣ; ಮುಕ್ಕುಳಿಸು: ತಿರಸ್ಕರಿಸು; ಕಡೆ: ಕೊನೆ; ಕಣ್ಣು: ನಯನ; ಇಂದು: ಭಿತ್ತಿ: ಒಡೆಯುವುದು, ಸೀಳುವುದು; ಬೆಳಗು: ಹೊಳಪು, ಕಾಂತಿ; ಅಣೆ:ಹೊಡೆ, ತಿವಿ; ಬಹಳ: ತುಂಬ; ತನು: ದೇಹ; ಕಾಂತಿ: ಬೆಳಕು, ಹೊಳಪು; ಕೆಳದಿ: ಗೆಳತಿ, ಸ್ನೇಹಿತೆ; ಕಂಠ: ಕೊರಳು; ಕೈ: ಹಸ್ತ; ಇಳುಹು: ಇಡು; ತರುಣಿ: ಸುಂದರಿ, ಹೆಣ್ಣು; ನೃಪ: ರಾಜ; ಕುಲ: ವಂಶ; ತಿಲಕ: ಶ್ರೇಷ್ಠ; ಅಂಗೋಪಾಂಗ: ಅಂಗಗಳು; ಹರಹು: ಹರಡು; ಕಣ್ಮನ: ದೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸು; ಅಣೆ: ಹೊಡೆ, ತಿವಿ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಹೊಳೆವ +ಮಣಿದೀಪಾಂಶುಗಳ+ ಮು
ಕ್ಕುಳಿಸಿದವು +ಕಡೆ+ಕಂಗಳ್+ಇಂದೂ
ಪಳದ +ಭಿತ್ತಿಯ +ಬೆಳಗನ್+ಅಣೆದುದು +ಬಹಳ+ ತನುಕಾಂತಿ
ಕೆಳದಿಯರ +ಕಂಠದಲಿ +ಕೈಗಳನ್
ಇಳುಹಿ+ನಿಂದಳು +ತರುಣಿ +ನೃಪಕುಲ
ತಿಲಕನ್+ಅಂಗೋಪಾಂಗದಲಿ+ ಹರಹಿದಳು +ಕಣ್ಮನವ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಅರ್ಜುನನನ್ನು ನೋಡುವ ಪರಿ – ಕೆಳದಿಯರ ಕಂಠದಲಿ ಕೈಗಳನಿಳುಹಿನಿಂದಳು ತರುಣಿ ನೃಪಕುಲ ತಿಲಕನಂಗೋಪಾಂಗದಲಿ ಹರಹಿದಳು ಕಣ್ಮನವ
(೨) ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಕರೆದ ಪರಿ – ನೃಪಕುಲತಿಲಕ
(೩) ಕ ಕಾರದ ತ್ರಿವಳಿ ಪದ – ಕೆಳದಿಯರ ಕಂಠದಲಿ ಕೈಗಳನಿಳುಹಿನಿಂದಳು

ಪದ್ಯ ೨೩: ಕರ್ಣನ ದೇಹವು ಹೇಗೆ ತೋರಿತು?

ಬಲುವಿಡಿಯ ಬಿಲು ವಾಮದಲಿ ಬೆರ
ಳೊಲಗೆ ಸವಡಿಸಿ ತೆಗೆವ ತಿರುವಿನ
ಹಿಳುಕು ನಿಮಿರಿದ ತೋಳ ತೋರಿಕೆ ಬಲದ ಭಾಗದಲಿ
ಬಲಿದ ಮಂಡಿಯ ಬಾಗಿದೊಡಲಿನ
ಹೊಳೆವ ತನುಕಾಂತಿಯ ಮಹೀಪತಿ
ತಿಲಕ ಕೇಳೈ ಕರ್ಣನೆಸೆದನು ರಥದ ಮಧ್ಯದಲಿ (ಕರ್ಣ ಪರ್ವ, ೨೭ ಸಂಧಿ, ೨೩ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಎಲೈ ರಾಜ ಕೇಳು, ತನ್ನ ಎಡಕೈಯಲ್ಲಿ ದೃಢವಾಗಿ ಹಿಡಿದ ಬಿಲ್ಲು, ಬೆರಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿ ತನ್ನ ದೇಹಕ್ಕೆ ನಾಟಿದ ಬಾಣವನ್ನು ತೆಗೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಉಬ್ಬಿದ ಬಲಗೈ, ಮಂಡಿಯನ್ನೂರಿ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ ದೇಹವನ್ನು ಬಾಗಿಸಿದ ಭಂಗಿ ರಥದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಕರ್ಣನ ದೇಹವು ರಾರಾಜಿಸಿತು

ಅರ್ಥ:
ಬಲು: ಬಲವಾಗಿ, ದೃಢ; ವಿಡಿ: ಹಿಡಿ; ಬಿಲು: ಬಿಲ್ಲು; ವಾಮ: ಎಡ; ಬೆರಳು: ಅಂಗುಲಿ; ಸವಡಿಸು: ಕೂಡಿಸು; ತೆಗೆ: ಹೊರಹಾಕು; ತಿರುವು: ಸುತ್ತು, ಸುರುಳಿ; ಹಿಳುಕು: ಬಾಣದ ಹಿಂಭಾಗ; ನಿಮಿರು: ನೆಟ್ಟಗಾಗು, ಎದ್ದುನಿಲ್ಲು; ತೋಳು: ಭುಜ; ತೋರು: ಗೋಚರಿಸು; ಬಲ: ದಕ್ಷಿಣ ಪಾರ್ಶ್ವ; ಭಾಗ: ಕಡೆ; ಬಲಿ: ಗಟ್ಟಿ; ಮಂಡಿ: ಮೊಳಕಾಲು; ಬಾಗು: ಬಗ್ಗು, ಮಣಿ; ಒಡಲು: ದೇಹ; ಹೊಳೆ: ಪ್ರಕಾಶಿಸು; ತನು: ದೇಹ; ಕಾಂತಿ: ಹೊಳಪು; ಮಹೀಪತಿ: ರಾಜ; ತಿಲಕ: ಶ್ರೇಷ್ಠ; ಕೇಳು: ಆಲಿಸು; ಎಸೆ: ತೋರು; ರಥ: ಬಂಡಿ, ತೇರು; ಮಧ್ಯ: ನಡು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಬಲುವಿಡಿಯ+ ಬಿಲು +ವಾಮದಲಿ +ಬೆರ
ಳೊಳಗೆ +ಸವಡಿಸಿ +ತೆಗೆವ +ತಿರುವಿನ
ಹಿಳುಕು+ ನಿಮಿರಿದ+ ತೋಳ +ತೋರಿಕೆ +ಬಲದ +ಭಾಗದಲಿ
ಬಲಿದ+ ಮಂಡಿಯ +ಬಾಗಿದ್+ಒಡಲಿನ
ಹೊಳೆವ +ತನುಕಾಂತಿಯ +ಮಹೀಪತಿ
ತಿಲಕ+ ಕೇಳೈ +ಕರ್ಣನ್+ಎಸೆದನು+ ರಥದ+ ಮಧ್ಯದಲಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಜೋಡಿ ಪದಗಳು – ತೆಗೆವ ತಿರುವಿನ; ತೋಳ ತೋರಿಕ; ಬಲದ ಭಾಗದಲಿ ಬಲಿದ; ಬಲುವಿಡಿಯ ಬಿಲು