ಪದ್ಯ ೧೪: ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಯಾವ ವೇಷದಲ್ಲಿ ಕರ್ಣನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದನು?

ಉರಿಯನುಗುಳುವ ಬಾಣದಲಿ ಕ
ತ್ತರಿಸಿ ಕರ್ಣನನೆಸಲು ಸಮರದ
ಲುರವ ಕೀಲಿಸಿತಂಬು ಗರಿಗಡಿಯಾಗಿ ಗಾಢದಲಿ
ಹರಣ ತೊಲಗದ ಮರ್ಮವನು ಮುರ
ಹರನು ಕಂಡನು ರಥದ ವಾಘೆಯ
ನಿರಿಸಿ ಕರ್ಣನ ಹೊರೆಗೆ ಬಂದನು ವಿಪ್ರವೇಷದಲಿ (ಕರ್ಣ ಪರ್ವ, ೨೭ ಸಂಧಿ, ೧೪ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಅರ್ಜುನನು ಬಿಟ್ಟ ಅಂಜಲಿಕ ಬಾಣವು ಉರಿಯನ್ನುಗುಳುತ್ತ ಕರ್ಣನ ಎದೆಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಭೇದಿಸಿ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ನಾಟಿತು. ಆದರೆ ಅವನ ಪ್ರಾಣವು ಹೋಗಲಿಲ್ಲ, ಇದರ ಮರ್ಮವನ್ನು ಅರಿತ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನ ಕುದುರೆಯ ಲಗಾಮನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವೇಷದಲ್ಲಿ ಕರ್ಣನ ಬಳಿ ಬಂದನು.

ಅರ್ಥ:
ಉರಿ: ಬೆಂಕಿ; ಉಗುಳು: ಹೊರ ಸೂಸು; ಚಿಮ್ಮು; ಬಾಣ: ಶರ; ಕತ್ತರಿಸು: ಸೀಳು; ಎಸಲು: ಚಿಗುರು; ಸಮರ: ಯುದ್ಧ; ಉರ: ಎದೆ, ವಕ್ಷಸ್ಥಳ; ಕೀಲಿಸು: ತಾಟಿತು; ಅಂಬು: ಬಾಣ; ಗರಿಗಡಿ:ಪೂರ್ಣಭೇದಿಸಿ; ಗಾಢ: ಹೆಚ್ಚಳ, ಅತಿಶಯ; ಹರಣ: ಜೀವ, ಪ್ರಾಣ; ತೊಲಗು: ಹೊರಟುಹೋಗು; ಮರ್ಮ: ಒಳ ಅರ್ಥ, ಗುಟ್ಟು; ಮುರಹರ: ಕೃಷ್ಣ; ಕಂಡು: ನೋಡು; ರಥ: ಬಂಡಿ, ತೇರು; ವಾಘೆ: ಲಗಾಮು; ಇರಿಸು: ಇಟ್ಟು; ಹೊರೆ:ಹತ್ತಿರ, ಸಮೀಪ; ಬಂದು: ಆಗಮಿಸು; ವಿಪ್ರ: ಬ್ರಾಹ್ಮಣ; ವೇಷ: ಉಡುಗೆ ತೊಡುಗೆ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಉರಿಯನ್+ಉಗುಳುವ +ಬಾಣದಲಿ +ಕ
ತ್ತರಿಸಿ +ಕರ್ಣನನ್+ಎಸಲು +ಸಮರದಲ್
ಉರವ+ ಕೀಲಿಸಿತ್+ಅಂಬು +ಗರಿಗಡಿಯಾಗಿ +ಗಾಢದಲಿ
ಹರಣ+ ತೊಲಗದ+ ಮರ್ಮವನು +ಮುರ
ಹರನು +ಕಂಡನು +ರಥದ +ವಾಘೆಯನ್
ಇರಿಸಿ+ ಕರ್ಣನ +ಹೊರೆಗೆ +ಬಂದನು +ವಿಪ್ರವೇಷದಲಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಕತ್ತರಿಸಿ, ಇರಿಸಿ – ಪ್ರಾಸ ಪದ
(೨) ಅಂಬು, ಬಾಣ – ಸಮನಾರ್ಥಕ ಪದ

ಪದ್ಯ ೧೬: ಗುಟ್ಟಾಗಿ ಅಡಗಿರುವ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಹೇಗೆ ಹೊರಗೆಳೆಯ ಬೇಕು?

ಪ್ರೌಢಿಯಲ್ಲಿದ ಕೇಳಿ ಬಲ್ಲೆವು
ರೂಢಿಯಲಿ ಸಮಬಲರು ಭೀಮ ಸ
ಗಾಢದಲಿ ಬಲಭದ್ರ ಕೀಚಕ ಶಲ್ಯರೆಂಬವರು
ಗೂಢರನು ಗರುವಾಯಿಗೆಡಿಸಿಯೆ
ಗಾಢಿಕೆಯ ಸೆರೆ ಮೆರೆಯಬೇಕೆನೆ
ರೂಢಿ ಸಮತಳಿಸಿತ್ತು ಸೇನೆಯ ನೆರಹಬೇಕೆಂದ (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೫ ಸಂಧಿ, ೧೬ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಸುಯೋಧನನು ತನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸುತ್ತಾ, ಭೀಮ, ಬಲರಾಮ, ಕೀಚಕ, ಶಲ್ಯರು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಮಬಲರೆಂದು ತಿಳಿದವರಿಂದ ನಾನು ಬಲ್ಲೆನು. ಗುಟ್ಟಾಗಿ ಅಡಗಿಕೊಂಡಿರುವ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಹೊರಗೆಳೆದು ರಟ್ಟು ಮಾಡಬೇಕು ಎಂದರೆ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಹೊರಡಬೇಕು ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ಪ್ರೌಢಿ: ತಿಳಿದವರು; ಕೇಳಿ: ತಿಳಿದು, ಆಲಿಸಿ; ಬಲ್ಲೆ: ತಿಳಿದಿರುವೆ; ರೂಢಿ: ವಾಡಿಕೆ, ಬಳಕೆ; ಸಮ: ಸರಿಸಮಾನವಾದುದು; ಬಲರು: ಶಕ್ತಿಶಾಲಿಗಳು; ಸಗಾಢ: ಜೋರು, ರಭಸ; ಗೂಢ: ಗುಟ್ಟು, ರಹಸ್ಯ; ಗರುವಾಯಿ: ದೊಡ್ಡತನ, ಗೌರವ; ಗಾಢಿಕೆ: ಹೆಚ್ಚಳ, ಅತಿಶಯ;ಸೆರೆ: ಬಂಧಿಸು; ಮೆರೆ: ಒಪ್ಪು,ಹೊಳೆ ; ರೂಢಿ: ಪ್ರಸಿದ್ಧ; ಸಮತಳಸಿ: ಮಟ್ಟಮಾಡು; ಸೇನೆ: ಸೈನ್ಯ; ನೆರಹು: ಒಟ್ಟುಗೂಡು, ನೆರವು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಪ್ರೌಢಿಯಲ್ಲಿದ +ಕೇಳಿ +ಬಲ್ಲೆವು
ರೂಢಿಯಲಿ +ಸಮಬಲರು +ಭೀಮ +ಸ
ಗಾಢದಲಿ+ ಬಲಭದ್ರ +ಕೀಚಕ +ಶಲ್ಯರ್+ಎಂಬವರು
ಗೂಢರನು +ಗರುವಾಯಿ+ಗೆಡಿಸಿಯೆ
ಗಾಢಿಕೆಯ+ ಸೆರೆ+ ಮೆರೆಯಬೇಕ್+ಎನೆ
ರೂಢಿ +ಸಮತಳಿಸಿತ್ತು+ ಸೇನೆಯ +ನೆರಹಬೇಕೆಂದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಗಾಢ, ಗೂಢ, ಗಾಢಿ ಪದಗಳ ಬಳಕೆ
(೨) ಗಾಢಿ, ರೂಢಿ, ಪ್ರೌಢಿ – ಪ್ರಾಸ ಪದಗಳು
(೩) ರೂಢಿ – ೨, ೬ ಸಾಲಿನ ಮೊದಲ ಪದ
(೪) ೪ ಸಾಲಿನ ಪದಗಳು “ಗ” ಕಾರದಿಂದ ಆರಂಭ