ಪದ್ಯ ೪೪: ಶಲ್ಯನು ಕರ್ಣನಿಗೆ ಯಾರ ಬಳಿ ಯುದ್ಧಮಾಡಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿದನು?

ಮುಳಿದು ಕಬ್ಬಿನ ತೋಟದಲಿ ನರಿ
ಹುಲಿಯವೋಲ್ ಗರ್ಜಿಸಿತು ಗಡ ಹೆ
ಕ್ಕಳದ ಹೇರಾಳದಲಿ ಹೆಣಗಿದೆ ಬಾಲವೃದ್ಧರಲಿ
ಬಲುಹು ನಿನಗುಂಟಾದಡಿತ್ತಲು
ಫಲುಗುಣನ ಕೂಡಾಡು ನಡೆ ಮರು
ವಲಗೆಯನು ಭೀಮನಲಿ ಬೇಡಿನ್ನೆಂದನಾ ಶಲ್ಯ (ಕರ್ಣ ಪರ್ವ, ೧೩ ಸಂಧಿ, ೪೪ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಕಬ್ಬಿನ ಗದ್ದೆಯಲ್ಲಿ ನರಿಯು ಸಿಂಹದಂತೆ ಗರ್ಜಿಸಿದಂತೆ, ನೀನು ಹುಡುಗರೊಡನೆ ಮುದುಕರೊಡನೆ ಹೋರಾಡಿದೆ. ನೀನು ನಿಜವಾಗಲೂ ಶಕ್ತನಾದರೆ, ಇತ್ತ ಬಂದು ಅರ್ಜುನನೊಡನೆ ಹೋರಾಡು, ಮತ್ತೊಂದು ಕಾಳಗವನ್ನು ಭೀಮನಲ್ಲಿ ಕೇಳು ಎಂದು ಶಲ್ಯನು ಕರ್ಣನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ಮುಳಿ: ಸಿಟ್ಟು, ಕೋಪ; ಕಬ್ಬು: ಇಕ್ಷುದಂಡ; ತೋಟ: ಗದ್ದೆ; ಹುಲಿ: ವ್ಯಾಘ್ರ; ಗರ್ಜಿಸು: ಜೋರಾಗಿ ಕೂಗು; ಗಡ: ಅಲ್ಲವೆ; ಹೆಕ್ಕಳ: ಹೆಚ್ಚಳ, ಅತಿಶಯ; ಹೇರಾಳ: ದೊಡ್ಡ, ವಿಶೇಷ; ಹೆಣಗು: ಹೋರಾಡು, ಕಾಳಗ ಮಾಡು; ಬಾಲ: ಮಕ್ಕಳು; ವೃದ್ಧ: ಮುಪ್ಪು, ಜರ; ಬಲುಹು: ಬಲ, ಶಕ್ತಿ; ಫಲುಗುಣ: ಅರ್ಜುನ; ಕೂಡ: ಜೊತೆ; ಆಡು: ಕಾದಾಡು; ಮರುವಲಗೆ: ಮತ್ತೆ ಆಡುವ; ಬೇಡು: ಕೇಳು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಮುಳಿದು +ಕಬ್ಬಿನ +ತೋಟದಲಿ +ನರಿ
ಹುಲಿಯವೋಲ್ +ಗರ್ಜಿಸಿತು +ಗಡ +ಹೆ
ಕ್ಕಳದ +ಹೇರಾಳದಲಿ+ ಹೆಣಗಿದೆ+ ಬಾಲ+ವೃದ್ಧರಲಿ
ಬಲುಹು +ನಿನಗುಂಟ್+ಆದಡ್+ಇತ್ತಲು
ಫಲುಗುಣನ+ ಕೂಡಾಡು +ನಡೆ +ಮರು
ವಲಗೆಯನು +ಭೀಮನಲಿ +ಬೇಡಿನ್ನೆಂದನಾ +ಶಲ್ಯ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಉಪಮಾನದ ಪ್ರಯೋಗ – ಮುಳಿದು ಕಬ್ಬಿನ ತೋಟದಲಿ ನರಿ ಹುಲಿಯವೋಲ್ ಗರ್ಜಿಸಿತು ಗಡ

ಪದ್ಯ ೪೧: ರಾಜರ ಸಮೂಹವು ಏನೆಂದು ಗರ್ಜಿಸಿತು?

ವಾಸಿಗಳನರಸುವಡೆ ದ್ರುಪದನ
ಮೀಸಲಡಗನು ಹದ್ದು ಕಾಗೆಗೆ
ಸೂಸಿ ವಿಪ್ರನ ಬಡಿದು ಬಿಡುವುದು ಮತ್ತೆ ತಿರಿದುಣಲಿ
ಆ ಸರೋಜಾನನೆಯ ನಮ್ಮ ವಿ
ಲಾಸಿನಿಯ ವೀಧಿಯಲಿ ಕೂಡುವ
ದೈಸಲೇ ಯೆನುತೊಡನೊಡನೆ ಗರ್ಜಿಸಿತು ನೃಪನಿಕರ (ಆದಿ ಪರ್ವ, ೧೫ ಸಂಧಿ, ೪೧ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ನಮ್ಮ ಹಠ, ಸ್ಪರ್ಧೆಯನ್ನು ಅರಸುವುದಾದರೆ, ಈ ದ್ರುಪದನ ಮಾಂಸವನ್ನು ಹದ್ದು ಕಾಗಿಗೆ ಹಾಕಿ ಆ ವಿಪ್ರನನ್ನು ಸದೆಬಡೆದು ಪುನ: ಆ ವಿಪ್ರನು ಭಿಕ್ಷೆಬೇಡಿ ಊಟಮಾಡುವಂತೆ ಮಾಡಿ, ಈ ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ನಮ್ಮ ವಿಲಾಸಿನಿಯರ ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೂಡಿ ಹಾಕಬೇಕು ಎಂದು ಅಲ್ಲಿ ನೆರೆದಿದ್ದ ರಾಜರು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಗರ್ಜಿಸಿದರು.

ಅರ್ಥ:
ವಾಸಿ: ಸ್ಪರ್ಧೆ, ಹಠ, ಕೆಚ್ಚು; ಅರಸು:ಹುಡುಕು, ಅನ್ವೇಷಣೆ; ಮೀಸಲು: ಕಾಯ್ದಿರಿಸು; ಅಡಗು: ಮಾಂಸ; ಸೂಸಿ: ಸೋಕಿಸಿ; ವಿಪ್ರ: ಬ್ರಾಹ್ಮಣ; ಬಡಿ: ಹೊಡೆದು; ತಿರಿದು: ಭಿಕ್ಷೆಬೇಡಿ; ಉಣಲಿ: ಊಟಮಾಡಲಿ; ಸರೋಜ: ಕಮಲ; ಆನನ: ಮುಖ; ವಿಲಾಸಿನಿ: ದಾಸಿ; ವೀಧಿ: ಬೀದಿ; ಐಸಲೆ: ಅಷ್ಟೆ, ಅಲ್ಲವೆ; ಒಡನೊಡನೆ; ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ; ಗರ್ಜಿಸು: ಜೋರಾಗಿ ಕೂಗು; ನೃಪ: ರಾಜ; ನಿಕರ: ಗುಂಪು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ವಾಸಿಗಳನ್+ಅರಸುವಡೆ +ದ್ರುಪದನ
ಮೀಸಲ್+ಅಡಗನು +ಹದ್ದು +ಕಾಗೆಗೆ
ಸೂಸಿ +ವಿಪ್ರನ +ಬಡಿದು +ಬಿಡುವುದು +ಮತ್ತೆ +ತಿರಿದ್+ಉಣಲಿ
ಆ +ಸರೋಜಾನನೆಯ+ ನಮ್ಮ +ವಿ
ಲಾಸಿನಿಯ +ವೀಧಿಯಲಿ +ಕೂಡುವದ್
ಐಸಲೇ +ಯೆನುತ+ಒಡನೊಡನೆ +ಗರ್ಜಿಸಿತು +ನೃಪನಿಕರ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ವಾಸಿ, ಸೂಸಿ, ವಿಲಾಸಿ – ಪ್ರಾಸ ಪದಗಳು