ಪದ್ಯ ೨೪: ಸಂಜಯನ ಗಂಟಲಿಗೆ ಯಾರು ಕತ್ತಿಯನ್ನಿಟ್ಟರು?

ಕುರುಪತಿಯನರಸುತ್ತ ತಾನೈ
ತರಲು ಸಾತ್ಯಕಿ ಕಂಡು ಸೂಠಿಯ
ಲುರವಣಿಸಿ ಹರಿತಂದು ಹಿಡಿದನು ಹೊಯ್ದು ಕೆಲಬಲನ
ಕರೆದು ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ ತನ್ನಯ
ಶಿರವನರಿಯೆನೆ ಬಳಿಕ ಸಾತ್ಯಕಿ
ಕರದ ಖಡುಗವನುಗಿದು ಹೂಡಿದನೆನ್ನ ಗಂಟಲಲಿ (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೪ ಸಂಧಿ, ೨೪ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಕೌರವನನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ನಾನು ಹೋಗುತ್ತಿರುವಾಗ, ನನ್ನನ್ನು ನೋಡಿ ಸಾತ್ಯಕಿಯು ವೇಗದಿಂದ ಬಂದು ನನ್ನ ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದವರನ್ನು ಹೊಡೆದು ನನ್ನನ್ನು ಹಿಡಿದನು. ಆಗ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ನನ್ನ ತಲೆಯನ್ನು ಛೇದಿಸು ಎನ್ನಲು ಸಾತ್ಯಕಿಯು ಖಡ್ಗವನ್ನೆಳೆದು ನನ್ನ ಗಂಟಲಿಗೆ ಗುರಿಯಿಟ್ಟನು.

ಅರ್ಥ:
ಅರಸು: ಹುಡುಕು; ಐತರಲು: ಬಂದು ಸೇರು; ಕಂಡು: ನೋಡು; ಸೂಠಿ: ವೇಗ; ಉರವಣಿಸು: ಉತ್ಸಾಹದಿಂದಿರು, ಆತುರಿಸು; ಹರಿ: ಚಲಿಸು; ಹಿಡಿ: ಗ್ರಹಿಸು; ಹೊಯ್ದು: ಹೊಡೆ; ಕೆಲಬಲ: ಅಕ್ಕಪಕ್ಕ, ಎಡಬಲ; ಕರೆ: ಬರೆಮಾಡು; ಶಿರ: ತಲೆ; ಅರಿ: ಕತ್ತರಿಸು; ಬಳಿಕ: ನಂತರ; ಕರ: ಹಸ್ತ; ಖಡುಗ: ಕತ್ತಿ; ಉಗಿ: ಹೊರಹಾಕು; ಹೂಡು: ಅಣಿಗೊಳಿಸು, ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸು; ಗಂಟಲು: ಕಂಠ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕುರುಪತಿಯನ್+ಅರಸುತ್ತ+ ತಾನ್+
ಐತರಲು +ಸಾತ್ಯಕಿ +ಕಂಡು +ಸೂಠಿಯಲ್
ಉರವಣಿಸಿ +ಹರಿತಂದು +ಹಿಡಿದನು +ಹೊಯ್ದು +ಕೆಲಬಲನ
ಕರೆದು +ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ +ತನ್ನಯ
ಶಿರವನ್+ಅರಿ+ಎನೆ+ ಬಳಿಕ+ ಸಾತ್ಯಕಿ
ಕರದ+ ಖಡುಗವನ್+ಉಗಿದು +ಹೂಡಿದನ್+ಎನ್ನ +ಗಂಟಲಲಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಹ ಕಾರದ ತ್ರಿವಳಿ ಪದ – ಹರಿತಂದು ಹಿಡಿದನು ಹೊಯ್ದು
(೨) ಕತ್ತಿಯನ್ನು ಹೊರತಂದ ಎಂದು ಹೇಳಲು – ಕರದ ಖಡುಗವನುಗಿದು ಹೂಡಿದನ್

ಪದ್ಯ ೫೫: ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಕರ್ಣನು ಹೇಗೆ ಪ್ರಶಂಶಿಸಿದ?

ಹೊಕ್ಕಗೂಡಿನ ಹುಲಿಗಳನು ಹೊರ
ಗಿಕ್ಕಿದೆಯಲಾ ಇರುಬಿನಲಿ ಬಿ
ದ್ದೆಕ್ಕಲಂಗಳ ನೋಯಲೀಯದೆ ಕೆಲಕೆ ತೆಗೆದೆಯಲಾ
ಸೊಕ್ಕಿದುರು ಮೀನುಗಳ ಗಂಟಲೊ
ಳಿಕ್ಕಿದವಲಾ ಗಾಣ ಗಂಟಲ
ಸಿಕ್ಕ ಬಿಡಿಸಿದೆ ಗರುವೆ ನೀನೆಂದುಲಿದನಾ ಕರ್ಣ (ಸಭಾ ಪರ್ವ, ೧೬ ಸಂಧಿ, ೫೫ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಪಂಜರದಲ್ಲಿ ಸೇರಿದ ಹುಲಿಗಳನ್ನು ನೀನು ಬಿಡಿಸಿ ಹೊರಕ್ಕೆ ತಂದೆಯಲ್ಲವೇ! ತಗ್ಗಿನಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಬಲಿಷ್ಠರಾದವರನ್ನು (ಸಲಗ) ನೋವಾಗದಂತೆ ಹೊರಕ್ಕೆ ತ್ಗೆದೆಯಲ್ಲವೇ! ಗಂಟಲಿಗೆ ಗಾಣ ಸಿಕ್ಕಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಸೊಕ್ಕಿದ ಮೀನುಗಳನ್ನು ಪಾರುಮಾಡಿದೆ, ನೀನು ನಿಜಕ್ಕೂ ಸ್ವಾಭಿಮಾನಿ, ಶ್ರೇಷ್ಠಳು ಎಂದು ಕರ್ಣನು ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಹೊಗಳಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ಹೊಕ್ಕು: ಒಳಸೇರು; ಗೂಡು: ಆಲಯ, ಮನೆ; ಹುಲಿ: ವ್ಯಾಘ್ರ; ಹೊರಗಿಕ್ಕು: ಆಚೆಹಾಕು; ಇರುಬು: ತೊಡಕು; ಬಿದ್ದ: ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳು; ಎಕ್ಕಲ: ಕಾಡುಹಂದಿ, ಬಲಿಷ್ಠ; ನೋವು: ಪೆಟ್ಟು; ಕೆಲ: ಹೊರಭಾಗ; ತೆಗೆ: ಹೊರತರು; ಸೊಕ್ಕು: ಗರ್ವ, ಅಹಂಕಾರ; ಉರು: ಅತಿದೊಡ್ಡ, ಶ್ರೇಷ್ಠ; ಮೀನು: ಮತ್ಸ್ಯ; ಗಂಟಲು: ಕಂಠ; ಗಾಣ: ಗಾಳ, ಬಲೆಯ ಕೊಕ್ಕು; ಬಿಡಿಸು: ಕಳಚು, ಸಡಿಲಿಸು; ಗರುವ: ಹಿರಿಯ, ಶ್ರೇಷ್ಠ; ಉಲಿ: ಹೇಳು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಹೊಕ್ಕ+ಗೂಡಿನ +ಹುಲಿಗಳನು +ಹೊರ
ಗಿಕ್ಕಿದೆಯಲಾ +ಇರುಬಿನಲಿ +ಬಿದ್ದ್
ಎಕ್ಕಲಂಗಳ+ ನೋಯಲೀಯದೆ +ಕೆಲಕೆ +ತೆಗೆದೆಯಲಾ
ಸೊಕ್ಕಿದ್+ಉರು+ ಮೀನುಗಳ+ ಗಂಟಲೊಳ್
ಇಕ್ಕಿದವಲಾ+ ಗಾಣ+ ಗಂಟಲ
ಸಿಕ್ಕ+ ಬಿಡಿಸಿದೆ+ ಗರುವೆ+ ನೀನೆಂದ್+ಉಲಿದನಾ+ ಕರ್ಣ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಉಪಮಾನಗಳ ಬಳಕೆ – ಹೊಕ್ಕಗೂಡಿನ ಹುಲಿಗಳನು ಹೊರ
ಗಿಕ್ಕಿದೆಯಲಾ; ಇರುಬಿನಲಿ ಬಿದ್ದೆಕ್ಕಲಂಗಳ ನೋಯಲೀಯದೆ ಕೆಲಕೆ ತೆಗೆದೆಯಲಾ; ಸೊಕ್ಕಿದುರು ಮೀನುಗಳ ಗಂಟಲೊಳಿಕ್ಕಿದವಲಾ ಗಾಣ ಗಂಟಲಸಿಕ್ಕ ಬಿಡಿಸಿದೆ