ಪದ್ಯ ೨೧: ದುರ್ಯೋಧನನ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಸಂಜಯನು ಹೇಗೆ ವರ್ಣಿಸಿದನು – ೨?

ಲಲಿತ ಮೃದುತರ ಹಂಸತೂಳದ
ಲುಳಿತ ಕೋಮಲ ಕಾಯ ಕೈದುಗ
ಳೆಲುಗಳೊಟ್ಟಿಲ ಹಾಸಿನಲಿ ಪೈಸರಿಸಿ ಮಲಗಿತಲಾ
ಸುಳಿಯೆ ಕೈಗೂಡುವರಸುಗಳ ಕೆಲ
ಬಲದ ಪಾಯವಧಾರಿನವರನು
ಕಳುಹಿ ಬಂದೈ ಸಾರ್ವಭೌಮರ ಚಿಹ್ನವಿದೆಯೆಂದ (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೩ ಸಂಧಿ, ೨೧ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಸುಂದರವೂ ಅತಿ ಮೃದುಯೂ ಆದ ಹಂಸತೂಲಿಕಾ ತಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ ನಿನ್ನ ದೇಹವು, ಮುರಿದ ಆಯುಧಗಳ ಎಲುಬುಗಳ ಮೇಲೆ ಸ್ತೋತು ಮಲಗಿತಲ್ಲವೇ? ಮುಂದೆ ಹೆಜ್ಜೆಯನ್ನಿಟ್ಟರೆ ಕೈಗೊಟ್ಟು ಕರೆದೊಯ್ಯುವ ರಾಜರು, ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಪಾಯ, ಅವಧಾರು ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದವರನ್ನು ಕಳಿಸಿ ಬಂದೆಯಲ್ಲಾ, ಇದು ಸಾರ್ವಭೌಮನ ಚಿಹ್ನೆಯೇ ಸರಿ ಎಂದು ಸಂಜಯನು ದುರ್ಯೋಧನನ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ನೋಡಿ ಮರುಗಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ಲಲಿತ: ಚೆಲುವು; ಮೃದು: ಕೋಮಲ; ಹಂಸ: ಒಂದು ಬಿಳಿಯ ಬಣ್ಣದ ಪಕ್ಷಿ, ಮರಾಲ; ತೂಳ: ಆವೇಶ, ಉನ್ಮಾದ; ಉಳಿತ: ತಂಗು, ಬಿಡು; ಕೋಮಲ: ಮೃದು; ಕಾಯ: ದೇಹ; ಕೈದು: ಆಯುಧ; ಎಲುಗ: ಮೂಳೆ; ಹಾಸು: ಹಾಸಿಗೆ, ಶಯ್ಯೆ; ಪೈಸರಿಸು: ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟು, ಹಿಂಜರಿ; ಮಲಗು: ನಿದ್ರಿಸು; ಸುಳಿ: ತೀಡು, ಆವರಿಸು; ಅರಸು: ರಾಜ; ಕೆಲಬಲ: ಅಕ್ಕಪಕ್ಕ, ಎಡಬಲ; ಪಾಯವಧಾರು: ಎಚ್ಚರಿಕೆ; ಕಳುಹು: ತೆರಳು; ಬಂದು: ಆಗಮಿಸು; ಸಾರ್ವಭೌಮ: ಚಕ್ರವರ್ತಿ; ಚಿಹ್ನ: ಗುರುತು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಲಲಿತ +ಮೃದುತರ +ಹಂಸತೂಳದಲ್
ಉಳಿತ +ಕೋಮಲ +ಕಾಯ +ಕೈದುಗಳ್
ಎಲುಗಳೊಟ್ಟಿಲ+ ಹಾಸಿನಲಿ +ಪೈಸರಿಸಿ +ಮಲಗಿತಲಾ
ಸುಳಿಯೆ +ಕೈಗೂಡುವ್+ಅರಸುಗಳ +ಕೆಲ
ಬಲದ +ಪಾಯವಧಾರಿನವರನು
ಕಳುಹಿ +ಬಂದೈ +ಸಾರ್ವಭೌಮರ+ ಚಿಹ್ನವಿದೆಯೆಂದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ದುರ್ಯೋಧನನ ಹಿಂದಿನ ಸ್ಥಿತಿ – ಲಲಿತ ಮೃದುತರ ಹಂಸತೂಳದಲುಳಿತ ಕೋಮಲ ಕಾಯ

ಪದ್ಯ ೪೨: ಕೃಷ್ಣನು ಯಾವ ಅಪ್ಪಣೆಯನ್ನು ನೀಡಿದನು?

ಕಾಲ ಕೈಗೂಡುವೊಡೆ ಲೇಸಿನ
ಮೇಲೆ ಲೇಸುಗಳೊದಗುವವು ಭೂ
ಪಾಲ ಕುಂತಿಯ ಸುತರ ಬೆಳವಿಗೆ ಮೊದಲ ಮಂಗಳವು
ಮೇಲೆ ತಂಗಿಯ ಮಗನ ಮದುವೆ ವಿ
ಶಾಲ ಸುಖವದು ನಿಖಿಳಯಾದವ
ಜಾಲ ಪಯಣವ ಮಾಡಲೆಂದಸುರಾರಿ ನೇಮಿಸಿದ (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೧೧ ಸಂಧಿ, ೪೨ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಒಳ್ಳೆಯ ಕಾಲ ಬಂದಾಗ ಶುಭದ ಮೇಲೆ ಶುಭವು ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಪಾಂಡವರ ಏಳಿಗೆಯು ಮೊದಲ ಶುಭಕಾರ್ಯ. ಅದರ ಮೇಲೆ ತಂಗಿ ಸುಭದ್ರೆಯ ಮಗ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಮದುವೆ, ಸುಖದ ಕಾಲ ಬಂದಿದೆ, ಸಮಸ್ತ ಯಾದವರೂ ಹೊರಡಲಿ ಎಂದು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಅಪ್ಪಣೆಯನ್ನು ನೀಡಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ಕಾಲ: ಸಮಯ; ಕೈಗೂಡು: ನೆರವೇರು; ಲೇಸು: ಒಳಿತು; ಒದಗು: ಲಭ್ಯ, ದೊರೆತುದು; ಭೂಪಾಲ: ರಾಜ; ಸುತ: ಮಕ್ಕಳು; ಬೆಳವಿಗೆ: ಏಳಿಗೆ; ಮಂಗಳ: ಶುಭ; ತಂಗಿ: ಸಹೋದರಿ; ಮಗ: ಸುತ; ಮದುವೆ: ವಿವಾಹ; ವಿಶಾಲ: ದೊಡ್ಡ; ಸುಖ: ಸಂತ್ಸ; ನಿಖಿಳ: ಎಲ್ಲಾ; ಜಾಲ: ಗುಂಪು; ಪಯಣ: ಪ್ರಯಾಣ, ಸಂಚಾರ; ಅಸುರಾರಿ: ರಾಕ್ಷಸರ ವೈರಿ; ನೇಮಿಸು: ಹೇಳು, ಅಪ್ಪಣೆ ಮಾಡು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕಾಲ+ ಕೈಗೂಡುವೊಡೆ +ಲೇಸಿನ
ಮೇಲೆ +ಲೇಸುಗಳ್+ಒದಗುವವು +ಭೂ
ಪಾಲ +ಕುಂತಿಯ +ಸುತರ+ ಬೆಳವಿಗೆ+ ಮೊದಲ+ ಮಂಗಳವು
ಮೇಲೆ +ತಂಗಿಯ +ಮಗನ +ಮದುವೆ +ವಿ
ಶಾಲ +ಸುಖವದು +ನಿಖಿಳ+ಯಾದವ
ಜಾಲ +ಪಯಣವ +ಮಾಡಲೆಂದ್+ಅಸುರಾರಿ +ನೇಮಿಸಿದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಭೂಪಾಲ, ವಿಶಾಲ, ಜಾಲ – ಪ್ರಾಸ ಪದಗಳು