ಪದ್ಯ ೧೦: ಕಾಲನು ಯಾರನ್ನು ಯಥೇಚ್ಛವಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದನು?

ಉಡಿದು ಕುಪ್ಪಲಿಸಿದವು ರಥ ಕಡಿ
ವಡೆದುದಗ್ಗದ ಸಾರಥಿಗಳೆಡೆ
ಗೆಡೆದುದತಿರಥ ಸಮರಥಾರ್ಧಮಹಾರಥಾದಿಗಳು
ಹೊಡೆಗೆಡೆದ ದಂತಿಗಳು ರಕ್ತದ
ಕಡಲೊಳೀಸಾಡಿದವು ತೇಜಿಯ
ಕಡಿಕು ಹರಿದವು ಹೊರೆದನಂತಕನುರುಪರಿಗ್ರಹವ (ದ್ರೋಣ ಪರ್ವ, ೧೦ ಸಂಧಿ, ೧೦ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ರಥಗಳು ಮುರಿದು ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದವು. ಸಾರಥಿಗಳು ಅಲ್ಲೇ ಬಿದ್ದರು, ಸಮರಥರು ಮಹಾರಥರು ಅತಿರಥರು ಸತ್ತು ಬಿದ್ದರು. ಮುರಿದ ಆನೆಗಳು ರಕ್ತದಲ್ಲಿ ತೇಲಿದವು. ಕುದುರೆಗಳ ತುಂಡುಗಳು ಹರಿದು ಹೋದವು. ಕಾಲನು ಯಥೇಚ್ಛವಾಗಿ ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ಉಡಿ: ಮುರಿ, ತುಂಡು ಮಾಡು; ಕುಪ್ಪಳಿಸು: ಜಿಗಿದು ಬೀಳು; ರಥ: ಬಂಡಿ; ಕಡಿ: ಸೀಳು; ಅಗ್ಗ: ಶ್ರೇಷ್ಠ; ಸಾರಥಿ: ಸೂತ; ಅತಿರಥ/ಮಹಾರಥ: ಪರಾಕ್ರಮಿ; ಸಮರ: ಯುದ್ಧ; ದಂತಿ: ಆನೆ; ರಕ್ತ: ನೆತ್ತರು; ಕಡಲು: ಸಾಗರ; ಈಸು: ಇಷ್ಟು; ತೇಜಿ: ಕುದುರೆ; ಕಡಿ:ತುಂಡು; ಹರಿ: ಸೀಳು; ಹೊರೆ: ಕಾಪಾಡು, ರಕ್ಷಿಸು; ಅಂತಕ: ಯಮ; ಉರು: ಹೆಚ್ಚು; ಪರಿಗ್ರಹ: ಸ್ವೀಕರಿಸು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಉಡಿದು +ಕುಪ್ಪಳಿಸಿದವು +ರಥ +ಕಡಿ
ವಡೆದುದ್+ಅಗ್ಗದ +ಸಾರಥಿಗಳ್+ಎಡೆ
ಗೆಡೆದುದ್+ಅತಿರಥ +ಸಮರಥ+ಅರ್ಧ+ಮಹಾರಥಾದಿಗಳು
ಹೊಡೆಗೆಡೆದ +ದಂತಿಗಳು +ರಕ್ತದ
ಕಡಲೊಳ್+ಈಸಾಡಿದವು +ತೇಜಿಯ
ಕಡಿಕು +ಹರಿದವು +ಹೊರೆದನ್+ಅಂತಕನ್+ಉರು+ಪರಿಗ್ರಹವ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಅತಿರಥ, ಸಮರಥ, ಮಹಾರಥ – ಪದಗಳ ಬಳಕೆ
(೨) ಯುದ್ಧದ ಭೀಕರತೆ – ರಕ್ತದಕಡಲೊಳೀಸಾಡಿದವು ತೇಜಿಯ ಕಡಿಕು

ಪದ್ಯ ೫೧: ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳು ಶತ್ರುಗಳ ಮೇಲೆ ಯಾವ ಪ್ರಭಾವ ಮಾಡಿದವು?

ಮುರಿದುದಸುರರ ಮಾಯೆ ಕಾಹಿ ನೊ
ಳೆರೆದ ರಸದವೊಲವರು ನಿಜದಲಿ
ತರುಬಿ ನಿಂದರು ತೂಳಿದರು ಗಜಹಯರಥೌಘದಲಿ
ತರಿದವುಗಿದವು ತುಂಡಿಸಿದವಗಿ
ದೆರಗಿದವು ಸೀಳಿದವು ಕೊಯ್ದವು
ಕೊರೆದು ಕುಪ್ಪಳಿಸಿದವು ನಿಮಿಷಕೆ ಶರವರಿವ್ರಜವ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೧೩ ಸಂಧಿ, ೫೧ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಅಸುರರ ಮಾಯೆಯು ಮಾಯವಾಗಲು, ಅಚ್ಚಿಗೆ ಹಾಕಿದ ರಸದಂತೆ ರಾಕ್ಶಸರ ನಿಜ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಪಡೆದರು. ಚತುರಂಗ ಸೈನ್ಯದೊಡನೆ ನನ್ನನ್ನು ತಡೆದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ನಾನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಬಾಣಗಳು ಶತ್ರು ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ತರಿದವು,ಚುಚ್ಚಿದವು, ಕಡಿದವು, ಅಪ್ಪಳಿಸಿದವು, ಸೀಳಿದವು, ಕೊಯ್ದವು ಕೊರೆದು ಕುಪ್ಪಳಿಸಿದವು.

ಅರ್ಥ:
ಮುರಿ: ಸೀಳು; ಅಸುರ: ರಾಕ್ಷಸ; ಮಾಯೆ: ಇಂದ್ರಜಾಲ, ಗಾರುಡಿ; ಕಾಹಿ: ರಕ್ಷಿಸುವವ; ಎರೆ: ಸುರಿ, ಹೊಯ್ಯು; ರಸ: ಸಾರ; ನಿಜ: ತನ್ನ, ದಿಟ; ತರುಬು: ತಡೆ, ನಿಲ್ಲಿಸು; ತೂಳು: ಆವೇಶ, ಉನ್ಮಾದ; ಗಜ: ಆನೆ; ಹಯ: ಕುದುರೆ; ರಥ: ಬಂಡಿ; ಔಘ: ಗುಂಪು; ತರಿ: ಕಡಿ, ಕತ್ತರಿಸು; ಉಗಿ: ಹೊರಹಾಕು; ತುಂಡಿಸು: ಕತ್ತರಿಸು; ಎರಗು: ಬಾಗು; ಸೀಳು: ಕತ್ತರಿಸು; ಕೊಯ್ದು: ಕತ್ತರಿಸು; ಕೊರೆ: ಚೂರು, ಇರಿ; ಕುಪ್ಪಳಿಸು: ಜಿಗಿದು ಬೀಳು; ನಿಮಿಷ: ಕ್ಷಣ, ಕಾಲದ ಪ್ರಮಾಣ; ಶರ: ಬಾಣ; ಅರಿ: ವೈರಿ; ವ್ರಜ: ಗುಂಪು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಮುರಿದುದ್+ಅಸುರರ+ ಮಾಯೆ +ಕಾಹಿನೊಳ್
ಎರೆದ+ ರಸದವೊಲ್+ಅವರು+ ನಿಜದಲಿ
ತರುಬಿ+ ನಿಂದರು+ ತೂಳಿದರು+ ಗಜ+ಹಯ+ರಥ+ಔಘದಲಿ
ತರಿದವ್+ಉಗಿದವು +ತುಂಡಿಸಿದವ್+ಅಗಿದ್
ಎರಗಿದವು +ಸೀಳಿದವು +ಕೊಯ್ದವು
ಕೊರೆದು +ಕುಪ್ಪಳಿಸಿದವು+ ನಿಮಿಷಕೆ+ ಶರವ್+ಅರಿ+ವ್ರಜವ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಆಯುಧಗಳ ಪ್ರಭಾವ – ತರಿದವುಗಿದವು ತುಂಡಿಸಿದವಗಿದೆರಗಿದವು ಸೀಳಿದವು ಕೊಯ್ದವು
ಕೊರೆದು ಕುಪ್ಪಳಿಸಿದವು ನಿಮಿಷಕೆ ಶರವರಿವ್ರಜವ