ಪದ್ಯ ೭೨: ಕಾಲವೆಂಬುದೇನು?

ಕಾಲವೆಂಬುದು ರವಿಯ ಗಾಲಿಯ
ಕಾಲಗತಿಯೈ ಸಲೆ ಕೃತಾಂತಗೆ
ಲೀಲೆ ಸೃಷ್ಟಿ ಸ್ಥಿತಿಲಯವು ಸಚರಾಚರಗಳಲಿ
ಕಾಲ ಚಕ್ರದ ಖಚರ ಗತಿಯಲಿ
ಕಾಳಗತ್ತಲೆಯನು ನಿವಾರಿಸಿ
ಪಾಲಿಸುವ ಲೋಕಂಗಳಿನಿತುವ ಪಾರ್ಥ ನೋಡೆಂದ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೮ ಸಂಧಿ, ೭೨ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಪಾರ್ಥ ಕೇಳು, ಕಾಲವೆಂಬುದು ಸೂರ್ಯನ ರಥದ ಚಕ್ರದ ಚಲನೆ. ಇದು ಯಮನ ಲೀಲಾವಿನೋದ. ಚಲಿಸುವ ಮತ್ತು ಜಡವಸ್ತುಗಳ ಸೃಷ್ಟಿ, ಸ್ಥಿತಿ, ಲಯಗಳನ್ನು ಸೂರ್ಯನು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಚಲಿಸುತ್ತಾ ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತಾನೆ, ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ಕಳೆದು ಲೋಕಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಅರ್ಥ:
ಕಾಲ: ಸಮಯ; ರವಿ: ಸೂರ್ಯ; ಗಾಲಿ: ಚಕ್ರ; ಗತಿ: ಚಲನೆ, ವೇಗ; ಸಲೆ: ಒಂದೇ ಸಮನೆ; ಕೃತಾಂತ: ಯಮ; ಲೀಲೆ: ಆನಂದ, ಸಂತೋಷ; ಸೃಷ್ಟಿ: ಹುಟ್ಟು; ಸ್ಥಿತಿ: ಅವಸ್ಥೆ; ಲಯ; ನಾಶ; ಚರಾಚರ: ಚಲಿಸುವ-ಚಲಿಸದಿರುವ; ಚಕ್ರ: ಗಾಲಿ; ಖಚರ: ಸೂರ್ಯ; ಕಾಳಗತ್ತಲೆ: ಅಂಧಕಾರ; ನಿವಾರಿಸು: ಹೋಗಲಾಡಿಸು; ಪಾಲಿಸು: ರಕ್ಷಿಸು, ಕಾಪಾಡು; ಲೋಕ: ಜಗತ್ತು; ನೋಡು: ವೀಕ್ಷಿಸು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕಾಲವೆಂಬುದು +ರವಿಯ +ಗಾಲಿಯ
ಕಾಲಗತಿಯೈ+ ಸಲೆ+ ಕೃತಾಂತಗೆ
ಲೀಲೆ +ಸೃಷ್ಟಿ +ಸ್ಥಿತಿ+ಲಯವು +ಸಚರಾಚರಗಳಲಿ
ಕಾಲ +ಚಕ್ರದ +ಖಚರ +ಗತಿಯಲಿ
ಕಾಳಗತ್ತಲೆಯನು +ನಿವಾರಿಸಿ
ಪಾಲಿಸುವ +ಲೋಕಂಗಳಿನಿತುವ+ ಪಾರ್ಥ +ನೋಡೆಂದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಕಾಲದ ವಿವರ – ಕಾಲವೆಂಬುದು ರವಿಯ ಗಾಲಿಯ ಕಾಲಗತಿಯೈ