ತಿಳುಹಿದೊಡೆ ಸುರಲೋಕದವರತಿ
ಗಳಹೆಯರಲಾಯೆಂಬೆ ಮನ್ಮಥ
ಖಳಕಣಾ ನಿಷ್ಕರುಣಿ ನೀ ಸೌಭಾಗ್ಯಗರ್ವದಲಿ
ಒಲುಮೆಬಿದ್ದುದು ವಾಸಿಯಲಿ ಕಂ
ದೊಳಸುಗೊಂಡುದು ಕಾಮಶರ ಮನ
ವಳುಕೆ ಕೆಡಹಿತು ವಿರಹತಾಪದಲೆಂದಳಿಂದುಮುಖಿ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೩೪ ಪದ್ಯ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ನಾನು ಬಾಯಿ ಬಿಟ್ಟು ಹೇಳಿದರೆ, ಸ್ವರ್ಗಲೋಕದವರು ಬಾಯಿ ಬಡುಕಿಯರು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತೀಯ. ಆದರೆ ಕಾಮನು ಮಹಾ ನೀಚನು, ನೀನೋ ಮಹಾ ಸೌಭಾಗ್ಯಶಾಲಿ ಎಂಬ ಗರ್ವದಿಂದ ಕರುಣೆಯನ್ನೇ ಕಳೆದುಕೊಂಡಿರುವೆ. ನನಗಾದರೋ ಛಲ ಹುಟ್ಟಿದೆ. ಮನ್ಮಥನ ಪುಷ್ಪಬಾಣಗಳು ನನ್ನ ಅಂತರಂಗವನ್ನು ಹೊಕ್ಕಿವೆ, ನನ್ನ ಮನಸ್ಸು ಅಳುಕಿ ವಿರಹತಾಪಕ್ಕೆ ಪಕ್ಕಾಗಿದೆ ಎಂದು ಊರ್ವಶಿ ಹೇಳಿದಳು.
ಅರ್ಥ:
ತಿಳುಹಿ: ತಿಳಿಸು, ಗೋಚರಿಸು; ಸುರಲೋಕ: ಸ್ವರ್ಗ; ಗಳಹು: ಪ್ರಲಾಪಿಸು, ಹೇಳು; ಎಂಬೆ: ಹೇಳುವೆ; ಮನ್ಮಥ: ಕಾಮ; ಖಳ: ದುಷ್ಟ; ನಿಷ್ಕರುಣಿ: ದಯೆಯಿಲ್ಲದವ; ಸೌಭಾಗ್ಯ: ಅದೃಷ್ಟವಂತ; ಗರ್ವ: ಸೊಕ್ಕು, ಹೆಮ್ಮೆ; ಒಲುಮೆ: ಪ್ರೀತಿ; ವಾಸಿ: ಛಲ, ಹಠ; ಕಂದೊಳಸು: ಕಕ್ಕಾಬಿಕ್ಕಿಯಾಗು; ಕಾಮ: ಮನ್ಮಥ; ಶರ: ಬಾಣ; ಮನ: ಮನಸ್ಸು; ಅಳುಕು: ಹೆದರು; ಕೆಡಹು: ಅವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗು, ಹದಗೆಡು; ವಿರಹ: ಅಗಲಿಕೆ, ವಿಯೋಗ; ತಾಪ: ಬಿಸಿ, ಶಾಖ; ಇಂದುಮುಖಿ: ಚಂದ್ರನಂತ ಮುಖವುಳ್ಳವಳು;
ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ತಿಳುಹಿದೊಡೆ +ಸುರಲೋಕದವರ್+ಅತಿ
ಗಳಹೆಯರಲಾ+ಎಂಬೆ +ಮನ್ಮಥ
ಖಳ+ಕಣಾ +ನಿಷ್ಕರುಣಿ+ ನೀ +ಸೌಭಾಗ್ಯ+ಗರ್ವದಲಿ
ಒಲುಮೆ+ಬಿದ್ದುದು +ವಾಸಿಯಲಿ +ಕಂ
ದೊಳಸುಗೊಂಡುದು+ ಕಾಮಶರ+ ಮನವ್
ಅಳುಕೆ +ಕೆಡಹಿತು+ ವಿರಹ+ತಾಪದಲ್+ಎಂದಳ್+ಇಂದುಮುಖಿ
ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಮನ್ಮಥನನ್ನು ವರ್ಣಿಸುವ ಪರಿ – ಮನ್ಮಥ ಖಳಕಣಾ ನಿಷ್ಕರುಣಿ
(೨) ಊರ್ವಶಿಯನ್ನು ಆವರಿಸಿದ ತಾಪ – ಕಾಮಶರ ಮನವಳುಕೆ ಕೆಡಹಿತು ವಿರಹತಾಪದಲ್
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತ 