ಪದ್ಯ ೨೦: ಪಾಂಡವರು ಹೇಗೆ ದುಃಖಿಸಿದರು?

ಬೊಪ್ಪ ದೇಸಿಗರಾದೆವೈ ವಿಧಿ
ತಪ್ಪಿಸಿತಲಾ ನಮ್ಮ ಭಾಗ್ಯವ
ನೊಪ್ಪಿಸಿದೆ ನೀನಾರಿಗೆಮ್ಮನು ಪೂರ್ವಕಾಲದಲಿ
ಮುಪ್ಪಿನಲಿ ನಿನಗೀಯವಸ್ಥೆಯಿ
ದೊಪ್ಪುದೇ ಹೇರಡವಿಯಲಿ ಮಲ
ಗಿಪ್ಪುದೇಕೆಂದೊರಲಿ ಮರುಗಿದರಾ ಕುಮಾರಕರು (ಆದಿ ಪರ್ವ, ೫ ಸಂಧಿ, ೨೦ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಅಪ್ಪಾ, ನಾವು ಅನಾಥರಾದೆವು. ನಮ್ಮ ಭಾಗ್ಯವನ್ನು ವಿಧಿಯು ಸೆಳೆದುಕೊಂಡಿತು. ನಮ್ಮನ್ನು ಯಾರಿಗೊಪ್ಪಿಸಿ ಹೋದೆ? ಈ ಮುಪ್ಪಿನಲ್ಲಿ ಅಡವಿಯಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಮಲಗಿರುವುದೇಕೆ? ನಿನಗೆ ಇದು ಒಪ್ಪುತ್ತದೆಯೇ? ಎಂದು ಪಾಂಡವರು ದುಃಖಿಸಿದರು.

ಅರ್ಥ:
ಬೊಪ್ಪ: ಅಪ್ಪ, ತಂದೆ; ದೇಸಿಗ: ಅನಾಥ; ವಿಧಿ: ನಿಯಮ; ತಪ್ಪಿಸು: ಅಡ್ಡಿಮಾಡು; ಭಾಗ್ಯ: ಶುಭ; ಒಪ್ಪಿಸು: ಸಮರ್ಪಿಸು; ಪೂರ್ವ: ಹಿಂದೆ; ಕಾಲ: ಸಮಯ; ಮುಪ್ಪು: ವಯಸ್ಸಾದ ಸ್ಥಿತಿ; ಅವಸ್ಥೆ: ಸ್ಥಿತಿ; ಒಪ್ಪು: ಸರಿಹೊಂದು; ಹೇರಡವಿ: ದಟ್ಟವಾದ ಕಾಡು; ಮಲಗು: ನಿದ್ರಿಸು; ಒರಲು: ಅರಚು; ಮರುಗು: ತಳಮಳ, ಸಂಕಟ; ಕುಮಾರಕರು: ಮಕ್ಕಳು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಬೊಪ್ಪ +ದೇಸಿಗರಾದೆವೈ +ವಿಧಿ
ತಪ್ಪಿಸಿತಲಾ +ನಮ್ಮ+ ಭಾಗ್ಯವನ್
ಒಪ್ಪಿಸಿದೆ +ನೀನಾರಿಗ್+ಎಮ್ಮನು +ಪೂರ್ವ+ಕಾಲದಲಿ
ಮುಪ್ಪಿನಲಿ +ನಿನಗೀ+ಅವಸ್ಥೆ+ಇದ್
ಒಪ್ಪುದೇ +ಹೇರಡವಿಯಲಿ +ಮಲ
ಗಿಪ್ಪುದ್+ಏಕೆಂದ್+ಒರಲಿ +ಮರುಗಿದರಾ+ ಕುಮಾರಕರು

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ದುಃಖವನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಪರಿ – ದೇಸಿಗರಾದೆವೈ ವಿಧಿತಪ್ಪಿಸಿತಲಾ ನಮ್ಮ ಭಾಗ್ಯವ

ಪದ್ಯ ೪೨: ದುರ್ಯೋಧನನು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಯಾರನ್ನು ಎದುರಿಸಿದನು?

ಮುರಿದುದೆಡಬಲವಂಕ ಪಾರ್ಥನ
ತರುಬಿದನು ನಿನ್ನಾತ ಸೈರಿಸಿ
ಹರಿದಳವ ಕೂಡಿದನು ಕಲಿಮಾಡಿದನು ಕಾಲಾಳ
ಒರಲಿದವು ಬಹುವಿಧದ ವಾದ್ಯದ
ಬಿರುದನಿಗಳುಬ್ಬೆದ್ದು ಮಾರಿಯ
ಸೆರಗ ಹಿಡಿದನು ಕೌರವೇಶ್ವರನರ್ಜುನನ ಕೆಣಕಿ (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೧ ಸಂಧಿ, ೪೨ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಎಡಬಲದ ಸೈನ್ಯಗಳು ಮುರಿದುಬೀಳಲು, ನಿನ್ನ ಮಗನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನು ಸೈರಿಸಿಕೊಂಡು ಓಡುತ್ತಿದ್ದ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ಕಾಲಾಳುಗಳಿಗೆ ಧೈರ್ಯವನ್ನು ತುಂಬಿದನು. ಬಹುವಿಧದ ರಣ ವಾದ್ಯಗಳು ಮೊಳಗಲು, ಕೌರವನು ಅರ್ಜುನನ್ನೆದುರಿಸದುದು ಮಾರಿಯ ಸೆರಗನ್ನು ಹಿಡಿದಂತಾಯಿತು.

ಅರ್ಥ:
ಮುರಿ: ಸೀಳು; ಎಡಬಲ: ಅಕ್ಕಪಕ್ಕ; ಅಂಕ: ಕಾಳಗ ಇತ್ಯಾದಿಗಳು ನಡೆಯುವ ಸ್ಥಳ; ತರುಬು: ತಡೆ, ನಿಲ್ಲಿಸು; ನಿನ್ನಾತ: ನಿನ್ನ ಮಗ; ಸೈರಿಸು: ತಾಳು, ಸಹಿಸು; ಹರಿ: ಸೀಳು; ದಳ: ಸೈನ್ಯ; ಕೂಡು: ಜೋಡಿಸು; ಕಲಿ: ಶೂರ; ಕಾಲಾಳು: ಸೈನಿಕ; ಒರಲು: ಕೂಗು; ವಿಧ: ರೀತಿ; ವಾದ್ಯ: ಸಂಗೀತದ ಸಾಧನ; ಬಿರುದನಿ: ಒರಟಾದ ಶಬ್ದ; ಉಬ್ಬೆದ್ದು: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ಮಾರಿ: ಕ್ಷುದ್ರ ದೇವತೆ; ಸೆರಗು: ಸೀರೆಯಲ್ಲಿ ಹೊದೆಯುವ ಭಾಗ; ಹಿಡಿ: ಗ್ರಹಿಸು; ಕೆಣಕು: ರೇಗಿಸು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಮುರಿದುದ್+ಎಡಬಲವಂಕ+ ಪಾರ್ಥನ
ತರುಬಿದನು +ನಿನ್ನಾತ +ಸೈರಿಸಿ
ಹರಿ+ದಳವ +ಕೂಡಿದನು +ಕಲಿ+ಮಾಡಿದನು +ಕಾಲಾಳ
ಒರಲಿದವು +ಬಹುವಿಧದ +ವಾದ್ಯದ
ಬಿರುದನಿಗಳ್+ಉಬ್ಬೆದ್ದು +ಮಾರಿಯ
ಸೆರಗ +ಹಿಡಿದನು +ಕೌರವೇಶ್ವರನ್+ಅರ್ಜುನನ +ಕೆಣಕಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ರೂಪಕದ ಪ್ರಯೋಗ -ಮಾರಿಯ ಸೆರಗ ಹಿಡಿದನು ಕೌರವೇಶ್ವರನರ್ಜುನನ ಕೆಣಕಿ