ಪದ್ಯ ೨೬: ಶಲ್ಯನ ಬೆಂಬಲಕ್ಕೆ ಯಾರು ಬಂದರು?

ನೆತ್ತಿಯಗತೆಗಳಂಕುಶದ ಬೆರ
ಳೊತ್ತುಗಿವಿಗಳ ಕರದ ಪರಿಘದ
ಮತ್ತಗಜಘಟೆಗಳನು ನೂಕಿದರೆಂಟು ಸಾವಿರವ
ಸುತ್ತು ಝಲ್ಲಿಯ ಝಲ್ಲರಿಯ ಬಲು
ಹತ್ತುಗೆಯ ಬಿರುಬುಗಳ ತೇರಿನ
ಹತ್ತುಸಾವಿರ ಹೊದರುದೆಗೆದವು ಶಲ್ಯನೆಡಬಲಕೆ (ಶಲ್ಯ ಪರ್ವ, ೨ ಸಂಧಿ, ೨೬ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಅಂಕುಶವನ್ನು ನೆತ್ತಿಗೊತ್ತಿ ಬೆರಳಿನೀಮ್ದ ಕಿವಿಗಳನ್ನೊತ್ತಿ ಸೊಂಡಿಲಿಗೆ ಪರಿಘವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಎಂಟು ಸಾವಿರ ಆನೆಗಳನ್ನು ಕದನಕ್ಕೆ ಬಿಟ್ಟರು. ಗೊಂಡೆಗಳು ಸುತ್ತಲೂ ತೂಗುತ್ತಿರಲು, ಝಲ್ಲೈರ್ಗಳು ಹಾರಾಡುತ್ತಿರಲು ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ರಥಗಳು ಶಲ್ಯನ ಬೆಂಬಲಕ್ಕೆ ಬಂದವು.

ಅರ್ಥ:
ನೆತ್ತಿ: ಶಿರ; ಅಂಕುಶ: ಹಿಡಿತ, ಹತೋಟಿ; ಬೆರಳು: ಅಂಗುಲಿ; ಒತ್ತು: ಆಕ್ರಮಿಸು, ಮುತ್ತು; ಕಿವಿ: ಕರ್ಣ; ಕರ: ಹಸ್ತ; ಪರಿಘ: ಗದೆ; ಮತ್ತ: ಸೊಕ್ಕು; ಗಜ: ಆನೆ; ಘಟೆ: ಗುಂಪು; ನೂಕು: ತಳ್ಳು; ಸಾವಿರ: ಸಹಸ್ರ; ಸುತ್ತು: ಆವರಿಸು; ಝಲ್ಲಿ: ಕುಚ್ಚು, ತೋರಣ; ಝಲ್ಲರಿ: ಕುಚ್ಚು, ಗೊಂಡೆ; ಬಲು: ಹೆಚ್ಚು; ಹತ್ತುಗೆ: ಪಕ್ಕ, ಸಮೀಪ; ಬಿರುಬು: ಆವೇಶ; ತೇರು: ಬಂಡಿ; ಹೊದರು: ಗುಂಪು, ಸಮೂಹ; ತೆಗೆ: ಹೊರತರು; ಎಡಬಲ: ಅಕ್ಕ ಪಕ್ಕ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ನೆತ್ತಿಯಗತೆಗಳ್+ಅಂಕುಶದ +ಬೆರಳ್
ಒತ್ತು+ಕಿವಿಗಳ +ಕರದ +ಪರಿಘದ
ಮತ್ತ+ಗಜಘಟೆಗಳನು +ನೂಕಿದರ್+ಎಂಟು +ಸಾವಿರವ
ಸುತ್ತು +ಝಲ್ಲಿಯ +ಝಲ್ಲರಿಯ+ ಬಲು
ಹತ್ತುಗೆಯ +ಬಿರುಬುಗಳ +ತೇರಿನ
ಹತ್ತು+ಸಾವಿರ +ಹೊದರು+ತೆಗೆದವು +ಶಲ್ಯನ್+ಎಡಬಲಕೆ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಝಲ್ಲಿಯ ಝಲ್ಲರಿಯ – ಝ ಕಾರದ ಜೋಡಿ ಪದ
(೨) ಒತ್ತು, ಸುತ್ತು, ಹತ್ತು – ಪದಗಳ ಬಳಕೆ

ಪದ್ಯ ೩೩: ಕುದುರೆಗಳ ಲಗಾಮನ್ನು ಯಾರು ಸರಿಪಡಿಸಿದರು?

ಕೊಳನ ತಡಿಯಲಿ ಹೂಡಿದನು ಶರ
ವಳಯದಲಿ ಚಪ್ಪರವನಾತನ
ಬಲುಹ ಕಂಡಸುರಾರಿ ಮೆಚ್ಚಿದನಡಿಗಡಿಗೆ ಹೊಗಳಿ
ಕಳಚಿ ನೊಗನನು ತೆಗೆದು ಕಬ್ಬಿಯ
ನಿಳುಹಿ ಪಡಿವಾಘೆಗಳ ಸರಿದನು
ಕೊಳಿಸಿ ಪಿಡಿಯಲು ಪಾಡಿಗೈದವು ಮರಳಿದೆಡಬಲಕೆ (ದ್ರೋಣ ಪರ್ವ, ೧೦ ಸಂಧಿ, ೩೩ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ನೀರು ತುಂಬಿಸಿದ ಕೊಳದ ದಡದಲ್ಲಿ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಒಂದು ಚಪ್ಪರವನ್ನು ಕಟ್ಟಿದನು. ಅರ್ಜುನನ ಸತ್ವಾತಿಶಯವನ್ನು ಹೊಗಳುತ್ತಾ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಕುದುರೆಗಳ ನೊಗವನ್ನು ಕಳಚಿ ಕಡಿವಾಣವನ್ನಿಳಿಸಿ, ಬೇರೆಯ ಲಗಾಮುಗಲನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಹಿಡಿಯಲು, ಕುದುರೆಗಳು ಎಡಬಲಕ್ಕೆ ಸ್ವತಮ್ತ್ರವಾಗಿ ತಿರುಗಾಡಿದವು.

ಅರ್ಥ:
ಕೊಳ: ಸರೋವರ; ತಡಿ: ದಡ, ತೀರ; ಹೂಡು: ಸಿದ್ಧಗೊಳ್ಳು; ಶರ: ಬಾಣ; ಚಪ್ಪರ: ಚಾವಣಿ, ಮೇಲ್ಕಟ್ಟು; ಬಲುಹು: ಬಲ, ಶಕ್ತಿ; ಕಂಡು: ನೋಡು; ಅಸುರಾರಿ: ಕೃಷ್ಣ; ಮೆಚ್ಚು: ಹೊಗಳು; ಅಡಿಗಡಿಗೆ: ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ; ಹೊಗಳು: ಪ್ರಶಂಶಿಸು; ಕಳಚು: ಬೇರ್ಪಡಿಸು; ನೊಗ: ಕುದುರೆಗಳ ಕತ್ತಿನ ಮೇಲೆ ಇಡುವ ಉದ್ದವಾದ ಮರದ ದಿಂಡು; ತೆಗೆ: ಹೊರತರು; ಕಬ್ಬಿ: ಕುದುರೆ ಬಾಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಿ ಕಟ್ಟುವ ಉಕ್ಕಿನ ತುಂಡು; ಇಳುಹಿ: ಕೆಳಗಿಳಿಸು; ಪಿಡಿ: ಗ್ರಹಿಸು; ಪಾಡಿ: ನಾಡು, ಪ್ರಾಂತ್ಯ ; ಐದು: ಬಂದು ಸೇರು; ಮರಳು: ಹಿಂದಿರುಗು; ಎಡಬಲ: ಅಕ್ಕಪಕ್ಕ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕೊಳನ +ತಡಿಯಲಿ +ಹೂಡಿದನು +ಶರ
ವಳಯದಲಿ +ಚಪ್ಪರವನ್+ಆತನ
ಬಲುಹ +ಕಂಡ್+ಅಸುರಾರಿ +ಮೆಚ್ಚಿದನ್+ಅಡಿಗಡಿಗೆ +ಹೊಗಳಿ
ಕಳಚಿ +ನೊಗನನು +ತೆಗೆದು +ಕಬ್ಬಿಯ
ನಿಳುಹಿ+ ಪಡಿ+ವಾಘೆಗಳ +ಸರಿದನು
ಕೊಳಿಸಿ+ ಪಿಡಿಯಲು +ಪಾಡಿಗೈದವು +ಮರಳಿದ್+ಎಡಬಲಕೆ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಅಡಿಗಡಿ, ಎಡಬಲ – ಪದಗಳ ಬಳಕೆ