ಪದ್ಯ ೩೮: ಊರ್ವಶಿಯು ಹೇಗೆ ಕೋಪಕ್ಕೆ ಶರಣಾದಳು?

ಕೆತ್ತಿದುವು ತುಟಿ ಕದಪಿನಲಿ ಕೈ
ಹತ್ತಿಸುತ ತೂಗಿದಳು ಶಿರವನು
ತತ್ತರೋಷಾಯುಧವ ಮಸೆದಳು ಧಾರೆಗಂಗಳಲಿ
ಎತ್ತಿದುಬ್ಬೇಗದ ವಿಕಾರದ
ಚಿತ್ತ ಬುದ್ಧಿಮನಂಗಳಾತ್ಮನ
ಜೊತ್ತಿಸಿದವದ್ಭುತದಹಂಕಾರದಲಿ ಕಾಮಿನಿಯ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೩೮ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಊರ್ವಶಿಯ ತುಟಿಗಳು ನಡುಗಿತು, ಕೆನ್ನೆಯ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಕೈಯಿಟ್ಟು ತಲೆದೂಗಿದಳು, ಅವಳ ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ರೋಷಾಯುಧವು ಮಸೆದಿತು, ಉದ್ವೇಗದ ವಿಕಾರವು ಮೇಲೆ ಮೀರಿ, ಚಿತ್ತ ಬುದ್ಧಿ ಮನಸ್ಸುಗಳು ಅಹಂಕಾರದಲ್ಲಿ ಜೋಡಾದವು, ಆಕೆಯ ಅಹಂಕಾರ, ಅಭಿಮಾನಕ್ಕೆ ಪೆಟ್ಟು ಬೀಳಲು, ಊರ್ವಶಿಯು ರೋಷಕ್ಕೆ ತುತ್ತಾದಳು.

ಅರ್ಥ:
ಕೆತ್ತು: ನಡುಕ, ಸ್ಪಂದನ; ತುಟಿ: ಅಧರ; ಕದಪು: ಕೆನ್ನೆ; ಕೈ: ಹಸ್ತ; ಹತ್ತಿಸು: ಅಂಟು, ಸೇರು; ತೂಗು: ಅಲ್ಲಾಡು; ಶಿರ: ತಲೆ; ತತ್ತು: ಅಪ್ಪು, ಆಲಂಗಿಸು; ರೋಷ: ಕೋಪ; ಆಯುಧ: ಶಸ್ತ್ರ; ಮಸೆ:ಹರಿತವಾದುದು, ಚೂಪಾದುದು, ಕಾಂತಿ; ಧಾರೆ: ಪ್ರವಾಹ; ಕಂಗಳು: ನಯನ, ಕಣ್ಣು; ಎತ್ತು: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ಉದ್ವೇಗ: ವೇಗದಿಂದ ಹೋಗುವುದು, ಭಯ; ವಿಕಾರ: ಮನಸ್ಸಿನ ವಿಕೃತಿ, ಕುರೂಪ; ಚಿತ್ತ: ಮನಸ್ಸು; ಬುದ್ಧಿ: ತಿಳಿವು, ಅರಿವು; ಆತ್ಮ: ಜೀವ; ಜೊತ್ತು: ಆಸರೆ, ನೆಲೆ; ಅದ್ಭುತ: ಆಶ್ಚರ್ಯ, ವಿಸ್ಮಯ; ಅಹಂಕಾರ: ಗರ್ವ; ಕಾಮಿನಿ: ಹೆಣ್ಣು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕೆತ್ತಿದುವು+ ತುಟಿ +ಕದಪಿನಲಿ+ ಕೈ
ಹತ್ತಿಸುತ +ತೂಗಿದಳು +ಶಿರವನು
ತತ್ತ+ರೋಷಾಯುಧವ+ ಮಸೆದಳು +ಧಾರೆ+ಕಂಗಳಲಿ
ಎತ್ತಿದ್+ಉಬ್ಬೇಗದ +ವಿಕಾರದ
ಚಿತ್ತ +ಬುದ್ಧಿ+ಮನಂಗಳ್+ಆತ್ಮನ
ಜೊತ್ತಿಸಿದವ್+ಅದ್ಭುತದ್+ಅಹಂಕಾರದಲಿ +ಕಾಮಿನಿಯ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಊರ್ವಶಿಯ ಕೋಪವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಪರಿ – ಕೆತ್ತಿದುವು ತುಟಿ ಕದಪಿನಲಿ ಕೈ ಹತ್ತಿಸುತ ತೂಗಿದಳು ಶಿರವನು ತತ್ತರೋಷಾಯುಧವ ಮಸೆದಳು ಧಾರೆಗಂಗಳಲಿ
(೨) ಕೋಪವು ಆಕೆಯನ್ನು ಆವರಿಸಿದ ಬಗೆ – ವಿಕಾರದ ಚಿತ್ತ ಬುದ್ಧಿಮನಂಗಳಾತ್ಮನ
ಜೊತ್ತಿಸಿದವದ್ಭುತದಹಂಕಾರದಲಿ ಕಾಮಿನಿಯ