ಪದ್ಯ ೩೫: ಕೌರವನನ್ನು ಕಂಡ ಪಾಂಡವರ ಸ್ಥಿತಿ ಹೇಗಾಯಿತು?

ಅರಳಿತರಸನ ವದನ ಭೀಮನ
ಹರುಷವುಕ್ಕಿತು ಪಾರ್ಥನುಬ್ಬಿದ
ನುರುಮುದದಿನುರೆ ನಕುಲನುಬ್ಬರಿಸಿದನು ಸಹದೇವ
ಹರಕೆಯಲಿ ದೈವಂಗಳಿತ್ತವು
ವರವನೆಂದರು ದ್ರೌಪದೀಸುತ
ರುರು ಶಿಖಂಡಿ ದ್ರುಪದಸುತ ಸಾತ್ಯಕಿಗಳೊಲವಿನಲಿ (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೫ ಸಂಧಿ, ೩೫ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಕಂಡು ಧರ್ಮಜನ ಮುಖವರಳಿತು, ಭೀಮನಿಗೆ ಹರ್ಷವುಕ್ಕಿತು, ಅರ್ಜುನ, ನಕುಲ, ಸಹದೇವರು ಅತೀವ ಸಂತಸಗೊಂಡರು. ಉಪಪಾಂಡವರು, ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ, ಶಿಖಂಡಿ, ಸಾತ್ಯಕಿಗಳು ಹರಕೆ ಕಟ್ಟಿಕೋಂಡಕ್ಕೆ ದೇವತೆಗಳು ವರವನ್ನು ಕೊಟ್ಟರು ಎಂದುಕೊಂಡರು.

ಅರ್ಥ:
ಅರಳು: ವಿಕಸಿಸು; ಅರಸ: ರಾಜ; ವದನ: ಮುಖ; ಹರುಷ: ಸಮ್ತಸ; ಉಕ್ಕು: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ಉಬ್ಬು: ಹಿಗ್ಗು; ಉರು: ಎದೆ; ಮುದ: ಸಂತಸ; ಉಬ್ಬರಿಸು: ಉತ್ಸಾಹಿತನಾಗು; ಹರಕೆ: ಮೀಸಲು, ಮುಡಿಪು, ಸಂಕಲ್ಪ; ದೈವ: ಭಗವಂತ; ವರ: ಆಶೀರ್ವಾದ; ಸುತ: ಮಗ; ಒಲವು: ಪ್ರೀತಿ; ಉರೆ: ಅತಿಶಯವಾಗಿ; ಉರು: ವಿಶೇಷವಾದ;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಅರಳಿತ್+ಅರಸನ+ ವದನ+ ಭೀಮನ
ಹರುಷವ್+ಉಕ್ಕಿತು +ಪಾರ್ಥನ್+ಉಬ್ಬಿದನ್
ಉರು+ಮುದದಿನ್+ಉರೆ+ ನಕುಲನ್+ಉಬ್ಬರಿಸಿದನು+ ಸಹದೇವ
ಹರಕೆಯಲಿ +ದೈವಂಗಳ್+ಇತ್ತವು
ವರವನೆಂದರು +ದ್ರೌಪದೀಸುತರ್
ಉರು +ಶಿಖಂಡಿ +ದ್ರುಪದಸುತ +ಸಾತ್ಯಕಿಗಳ್+ಒಲವಿನಲಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಉಬ್ಬು, ಉರು, ಉರೆ, ಉಬ್ಬರಿಸು – ಪದಗಳ ಬಳಕೆ
(೨) ಸಂತೋಷಗೊಂಡನು ಎಂದು ಹೇಳಲು – ಅರಳಿತರಸನ ವದನ

ಪದ್ಯ ೫೩: ಕಾಳಗದ ದೃಶ್ಯ ಹೇಗಿತ್ತು?

ಕುದುರೆ ಹೊಕ್ಕವು ದಂತಿ ಘಟೆ ತೂ
ಳಿದವು ರಥ ವಾಜಿಗಳು ಸೇನೆಯ
ಹೊದರ ಹೊಯ್ದವು ಕೂಡೆ ಕಾಲಾಳಿರಿದು ಕಾದಿದರು
ಕದಡಿತಾ ದಳ ಮೈಯೊಳೊಕ್ಕವು
ಬಿದಿರಿದೆಲುಗಳು ಮುರಿದು ನೆತ್ತಿಯ
ಮಿದುಳು ಸುರಿದುದು ನೆತ್ತರುಬ್ಬರಿಸಿದುದು ನೆರೆ ಮಸಗಿ (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ, ೫ ಸಂಧಿ, ೫೩ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಕುದುರೆಗಳು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದವು, ಆನೆಗಳ ಗುಂಪು ಜೋರಾಗಿ ನಡೆದವು, ಕುದುರೆಗಳ ರಥಗಳು ಸೇನೆಯನ್ನು ಭಾಗಮಾಡಿ ಮುನ್ನಡೆದವು. ಕಾಲಾಳುಗಳು ಯುದ್ಧ ನಿರತರಾದರು. ಸೈನ್ಯವು ಕದಡಿತು. ಮೈಯೆಲುಬುಗಳು ಹೊರಕಾಣಿಸಿದವು. ನೆತ್ತಿಯ ಚಿಪ್ಪು ಮುರಿದು ಮಿದುಳು ಹೊರಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದವು. ರಕ್ತವು ಉಕ್ಕಿ ಹರಿಯಿತು.

ಅರ್ಥ:
ಕುದುರೆ: ಅಶ್ವ, ಹಯ; ಹೊಕ್ಕು: ತೂರು, ಸೇರು; ದಂತಿ: ಆನೆ; ಘಟೆ: ಗುಂಪು; ತೂಳು:ಬೆನ್ನಟ್ಟು, ಹಿಂಬಾಲಿಸು; ರಥ: ಬಂಡಿ; ವಾಜಿ:ಕುದುರೆ; ಸೇನೆ: ಸೈನ್ಯ; ಹೊದರು:ಗುಂಪು, ಸಮೂಹ; ಹೊಯ್ದು: ಹೊಡೆದು; ಕೂಡು: ಸೇರಿ; ಕಾಲಾಳು: ಸೈನ್ಯ; ಇರಿದು: ಚುಚ್ಚು; ಕಾದಿದರು: ಹೊಡೆದಾಡಿದರು; ಕದಡು: ಕಲುಕು; ದಳ: ಸೈನ್ಯ; ಮೈ: ಅಂಗ, ದೇಹ; ಬಿದಿರು: ಚೆದರು, ಹರಡು; ಎಲುಬು: ಮೂಳೆ; ಮುರಿ: ಸೀಳು; ನೆತ್ತಿ: ತಲೆ; ಮಿದುಳು: ತಲೆಯ ಭಾಗ, ಮಸ್ತಿಷ್ಕ; ಸುರಿ: ಹರಿ; ನೆತ್ತರು: ರಕ್ತ; ಉಬ್ಬರಿಸು: ಜೋರಾಗಿ, ಹೆಚ್ಚಳ; ನೆರೆ: ಗುಂಪು; ಮಸಗು:ಹರಡು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಕುದುರೆ+ ಹೊಕ್ಕವು +ದಂತಿ +ಘಟೆ +ತೂ
ಳಿದವು +ರಥ +ವಾಜಿಗಳು +ಸೇನೆಯ
ಹೊದರ +ಹೊಯ್ದವು +ಕೂಡೆ +ಕಾಲಾಳ್+ಇರಿದು +ಕಾದಿದರು
ಕದಡಿತಾ +ದಳ +ಮೈಯೊಳ್+ಒಕ್ಕವು
ಬಿದಿರಿದ್+ಎಲುಗಳು +ಮುರಿದು +ನೆತ್ತಿಯ
ಮಿದುಳು +ಸುರಿದುದು +ನೆತ್ತರ್+ಉಬ್ಬರಿಸಿದುದು +ನೆರೆ +ಮಸಗಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಕುದುರೆ, ವಾಜಿ – ಸಮನಾರ್ಥಕ ಪದ
(೨) ಹೊಕ್ಕು, ಇರಿದು, ತೂಳು, ಕಾದು, ಒಕ್ಕವು, ಮುರಿದು, ಸುರಿದು, ಉಬ್ಬರಿಸು – ಯುದ್ಧವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಲು ಬಳಸಿದ ಪದಗಳು