ಪದ್ಯ ೫೬: ಗಾಂಧಾರಿಯು ಪಾಂಡವರನ್ನು ಹೇಗೆ ಹೊಗಳಿದಳು?

ಧರ್ಮ ನಿಮ್ಮದು ಮಗನೆ ಬರಿಯ ವಿ
ಕರ್ಮವೆಮ್ಮದು ತನ್ನ ಮಕ್ಕಳು
ದುರ್ಮತಿಗಳನ್ಯಾಯಶೀಲರಸಾಧುಸಂಗತರು
ನಿರ್ಮಳರು ನೀವೈವರಾಹವ
ಧರ್ಮಕುಶಲರು ಲೋಕ ಮೆಚ್ಚಲು
ಧರ್ಮ ನಿಮಗಿನ್ನೆನುತ ತಲೆಗುತ್ತಿದಳು ಗಾಂಧಾರಿ (ಗದಾ ಪರ್ವ, ೧೧ ಸಂಧಿ, ೫೬ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಗಾಂಧಾರಿಯು, ಮಗನೇ, ಧರ್ಮಿಷ್ಠರು ನೀವು, ನನ್ನ ಮಕ್ಕಳು ವಿಕರ್ಮಪರರು, ದುರ್ಮತಿಗಳು, ಅನ್ಯಾಯಶೀಲರು, ಅಸಾಧುಗಳೊಡನಾಟ ಮಾಡಿದವರು. ನೀವೈವರೂ ನಿರ್ಮಲರು, ಧರ್ಮಯುದ್ಧ ಕುಶಲರು, ನೀವು ಧರ್ಮಿಷ್ಠರೆಂದು ಲೋಕವೇ ಒಪ್ಪುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದಳು.

ಅರ್ಥ:
ಧರ್ಮ: ಧಾರಣೆ ಮಾಡಿದುದು; ಮಗ: ಸುತ; ಬರಿ: ಕೇವಲ; ವಿಕರ್ಮ: ಕೆಟ್ಟ ಕೆಲಸ; ಮಕ್ಕಳು: ಸುತರು; ದುರ್ಮತಿ: ಕೆಟ್ಟ ಬುದ್ಧಿ; ಅನ್ಯಾಯ: ಯೋಗ್ಯವಲ್ಲದ; ಶೀಲ: ನಡತೆ, ಸ್ವಭಾವ; ಸಾಧು: ಒಳ್ಳೆಯದು; ಸಂಗತ: ಒಟ್ಟಿಗೆ ಸೇರಿಸುವುದು; ನಿರ್ಮಳ: ಶುದ್ಧತೆ, ಸ್ವಚ್ಛತೆ; ಆಹವ: ಯುದ್ಧ; ಕುಶಲ: ಚಾತುರ್ಯ; ಲೋಕ: ಜಗತ್ತು; ಮೆಚ್ಚು: ಪ್ರಶಂಶಿಸು; ತಲೆ: ಶಿರ; ಕುತ್ತು: ಹೊಡೆತ, ಪೆಟ್ಟು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಧರ್ಮ +ನಿಮ್ಮದು+ ಮಗನೆ +ಬರಿಯ +ವಿ
ಕರ್ಮವ್+ಎಮ್ಮದು +ತನ್ನ +ಮಕ್ಕಳು
ದುರ್ಮತಿಗಳ್+ಅನ್ಯಾಯಶೀಲರ್+ಅಸಾಧು+ಸಂಗತರು
ನಿರ್ಮಳರು +ನೀವೈವರ್+ಆಹವ
ಧರ್ಮಕುಶಲರು +ಲೋಕ +ಮೆಚ್ಚಲು
ಧರ್ಮ+ ನಿಮಗಿನ್ನೆನುತ +ತಲೆಗುತ್ತಿದಳು +ಗಾಂಧಾರಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಪಾಂಡವರನ್ನು ಹೊಗಳಿದ ಪರಿ – ನಿರ್ಮಳರು ನೀವೈವರಾಹವ ಧರ್ಮಕುಶಲರು
(೨) ಕೌರವರನ್ನು ಬಯ್ಯುವ ಪರಿ – ತನ್ನ ಮಕ್ಕಳು ದುರ್ಮತಿಗಳನ್ಯಾಯಶೀಲರಸಾಧುಸಂಗತರು

ಪದ್ಯ ೧೨: ಶಕುನಿಯು ಪಾಂಡವರ ಬಗ್ಗೆ ಏನು ನುಡಿದನು?

ಅವರು ಕುಹಕೋಪಾಯದಲಿ ಕೌ
ರವರ ಕೆಡಿಸದೆ ಮಾಣರರ್ಜುನ
ಪವನಜರ ಭಾಷೆಗಳ ಮರೆದಿರೆ ಜೂಜು ಸಭೆಯೊಳಗೆ
ಅವರು ಸುಜನರು ನಿಮ್ಮವರು ಖಳ
ರವರು ಸದಮಲ ಸಾಧುಗಳು ಕೌ
ರವರಸಾಧುಗಳೆಂದು ತೋರಿತೆ ನಿಮ್ಮ ಚಿತ್ತದಲಿ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೧೮ ಸಂಧಿ, ೧೨ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಎಲೈ ರಾಜ, ಪಾಂಡವರು ಮೋಸದಿಂದ ಕೌರವರನ್ನು ಹಾಳು ಮಾಡದೆ ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ. ಜೂಜಿನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಮಾಡಿದ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮರೆತಿರಾ? ಅವರು ಸಜ್ಜನರು, ಸಾಧುಗಳು, ನಿಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳು ದುಷ್ಟರು, ಅಸಾಧುಗಳೆಂದು ನಿಮ್ಮ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತೋರಿತೇ ಎಂದು ಶಕುನಿಯು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನನ್ನು ಕೇಳಿದನು.

ಅರ್ಥ:
ಕುಹಕ: ಮೋಸ, ವಂಚನೆ; ಉಪಾಯ: ಯುಕ್ತಿ, ಹಂಚಿಕೆ; ಕೆಡಿಸು: ಹಾಳುಮಾಡು; ಮಾಣು: ನಿಲ್ಲು; ಪವನಜ: ಭೀಮ; ಭಾಷೆ: ಮಾತು, ನುಡಿ; ಮರೆ: ನೆನಪಿನಿಂದ ದೂರತಳ್ಳು; ಜೂಜು: ಜುಗಾರಿ, ಸಟ್ಟ; ಸಭೆ: ದರ್ಬಾರು; ಸುಜನ: ಒಳ್ಳೆಯ ಜನ; ಖಳ: ದುಷ್ಟ; ಅಮಲ: ನಿರ್ಮಲ; ಸಾಧು: ಒಳ್ಳೆಯ ಜನ; ಅಸಾಧು: ಕೆಟ್ಟಜನ; ತೋರು: ಗೋಚರಿಸು; ಚಿತ್ತ: ಮನಸ್ಸು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಅವರು +ಕುಹಕ+ಉಪಾಯದಲಿ +ಕೌ
ರವರ +ಕೆಡಿಸದೆ +ಮಾಣರ್+ಅರ್ಜುನ
ಪವನಜರ +ಭಾಷೆಗಳ +ಮರೆದಿರೆ+ ಜೂಜು +ಸಭೆಯೊಳಗೆ
ಅವರು +ಸುಜನರು +ನಿಮ್ಮವರು +ಖಳರ್
ಅವರು +ಸದಮಲ+ ಸಾಧುಗಳು+ ಕೌ
ರವರ್+ಅಸಾಧುಗಳೆಂದು +ತೋರಿತೆ +ನಿಮ್ಮ +ಚಿತ್ತದಲಿ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಸಾಧು, ಅಸಾಧು; ಸುಜನ, ಖಳ – ವಿರುದ್ಧ ಪದಗಳು