ನುಡಿಸೆ ತಲೆವಾಗಿದನು ಲಜ್ಜೆಯ
ಝಡಿತೆಯಲಿ ಝೊಂಮೇರಿದಂತೆವೆ
ಮಿಡುಕದಿರೆ ಮಗುಳಪ್ಪಿ ಹರಿ ಮೊಗ ನೆಗಹಿ ಮುಂಡಾಡಿ
ಬಿಡು ಮನೋಗ್ಲಾನಿಯನು ಸತಿಕೆಡೆ
ನುಡಿದುದೆಲ್ಲವನೆನಗೆ ಸೈರಿಸು
ಮಡದಿಯರಲೇನುಂಟು ಗುಣವೆನ್ನಾಣೆ ಹೇಳೆಂದ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೫೧ ಪದ್ಯ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಇಂದ್ರನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಮಾತನಾಡಿಸಿದೊಡನೆಯೇ ಅರ್ಜುನನು ನಾಚಿಕೆಯಿಂದ ತಲೆತಗ್ಗಿಸಿದನು, ನಾಚಿಕೆಗೆ ಜೋಮುಗಟ್ಟಿದಂತಾಗಿ ರೆಪ್ಪೆಯನ್ನು ಅಲುಗಿಸಲಾರದವನಾದನು. ಇಂದ್ರನು ಮತ್ತೆ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡು ಮುಖವನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆತ್ತಿ, ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಕೈಯಾಡಿಸಿ, ಊರ್ವಶಿಯು ನಿನ್ನನ್ನು ನಿಂದಿಸಿದುದರಿಂದ ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗಾದ ವೇದನೆಯನ್ನು ನನ್ನ ಮುಖವನ್ನು ನೋಡಿಕೊಂಡು ಮರೆತುಬಿಡು. ಅಪ್ಸರೆಯರಲ್ಲಿ ಏನಾದರು ಗುಣವಿರಲು ಸಾಧ್ಯವೇ? ನನ್ನಾಣೆ ಹೇಳು ಎಂದು ಇಂದ್ರನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಸಂತೈಸಿದನು.
ಅರ್ಥ:
ನುಡಿ: ಮಾತಾಡು; ತಲೆ: ಶಿರ; ವಾಗು: ಬಾಗು; ಲಜ್ಜೆ: ನಾಚಿಕೆ; ಝಡಿತ: ವೇಗ; ಝೊಂಮು: ಪುಳುಕಿತ; ಏರು: ಹೆಚ್ಚಾಗು; ಮಿಡುಕು: ಅಲುಗಾಟ, ಚಲನೆ; ಮಗುಳು: ಹಿಂತಿರುಗು, ಪುನಃ; ಅಪ್ಪು: ತಬ್ಬಿಕೊ; ಹರಿ: ಇಂದ್ರ; ಮೊಗ: ಮುಖ; ನೆಗಹು: ಮೇಲೆತ್ತು; ಮುಂಡಾಡು: ಮುದ್ದಾಡು, ಪ್ರೀತಿಸು; ಬಿಡು: ತೊರೆ; ಮನ: ಮನಸ್ಸು; ಗ್ಲಾನಿ: ಬಳಲಿಕೆ, ದಣಿವು; ಸತಿ: ಹೆಣ್ಣು; ಕೆಡೆ:ಹರಟು, ಬಾಯಿಗೆ ಬಂದಂತೆ ಮಾತನಾಡು; ನುಡಿ: ಮಾತು; ಸೈರಿಸು: ಸಹಿಸು; ಮಡದಿ: ಹೆಂಡತಿ; ಗುಣ: ಸ್ವಭಾವ; ಆಣೆ: ಪ್ರಮಾಣ; ಹೇಳು: ತಿಳಿಸು; ಎವೆ: ಕಣ್ಣಿನ ರೆಪ್ಪೆ;
ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ನುಡಿಸೆ +ತಲೆವಾಗಿದನು +ಲಜ್ಜೆಯ
ಝಡಿತೆಯಲಿ +ಝೊಂಮ್+ಏರಿದಂತ್+ಎವೆ
ಮಿಡುಕದಿರೆ+ ಮಗುಳಪ್ಪಿ +ಹರಿ +ಮೊಗ +ನೆಗಹಿ+ ಮುಂಡಾಡಿ
ಬಿಡು +ಮನೋಗ್ಲಾನಿಯನು +ಸತಿ+ಕೆಡೆ
ನುಡಿದುದ್+ಎಲ್ಲವನ್+ಎನಗೆ+ ಸೈರಿಸು
ಮಡದಿಯರಲ್+ಏನುಂಟು +ಗುಣವ್+ಎನ್ನಾಣೆ +ಹೇಳೆಂದ
ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಅರ್ಜುನನ ಮುಖಭಾವವನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಪರಿ – ನುಡಿಸೆ ತಲೆವಾಗಿದನು ಲಜ್ಜೆಯ
ಝಡಿತೆಯಲಿ ಝೊಂಮೇರಿದಂತೆವೆಮಿಡುಕದಿರೆ
(೨) ಸತಿ, ಮಡದಿ – ಅಪ್ಸರೆ (ಊರ್ವಶಿ)ಯನ್ನು ಕರೆದ ಪರಿ
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತ 