ಲೋಕವಶ್ಯದ ತಿಲಕವೋ ಜಗ
ದೇಕರತ್ನವೊ ವಿಗಡಮುನಿ ಚಿ
ತ್ತಾಕರುಷಣದ ಮಂತ್ರನಾದವೊ ಋಷಿತಪಃಫಲವೊ
ಲೋಕ ಸೌಂದರೈಕ ಸರ್ಗವೊ
ನಾಕಸುಖ ಸಾಕಾರವೋ ರೂ
ಪೈಕತಾನವೊ ಚಿತ್ರವಾಯ್ತೂರ್ವಶಿಯ ರೂಪಿನಲಿ (ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ೯ ಸಂಧಿ, ೫ ಪದ್ಯ)
ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಊರ್ವಶಿಯ ರೂಪವನ್ನು ವರ್ಣಿಸುವುದಾದರೂ ಹೇಗೆ? ಅವಳು ಲೋಕವನ್ನೇ ವಶೀಕರಣ ಮಾಡಬಲ್ಲ ತಿಲಕ. ಜಗತ್ತಿನ ಏಕೈಕ ರತ್ನ, ತಪೋ ಗರ್ವಿತರಾದ ಮುನಿಗಳ ಚಿತ್ತವನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುವ ಮಂತ್ರ, ಋಷಿಗಳ ತಪಸ್ಸಿನ ಫಲ, ಲೋಕದ ಸಮಸ್ತ ಸೌಂದರ್ಯದ ಉತ್ಸಾಹ, ಸ್ವರ್ಗಸುಖವೇ ಆಕಾರ ತಳೆದು ಬಂದರೆ ಅದು ಊರ್ವಶಿ, ರೂಪವಿರುವ ಏಕಮಾತ್ರ ಸ್ಥಾನ, ಊರ್ವಶಿಯ ರೂಪವು ಅಷ್ಟು ಅದ್ಭುತವಾಗಿತ್ತು.
ಅರ್ಥ:
ಲೋಕ: ಜಗತ್ತು; ವಶ್ಯ: ವಶಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವಿಕೆ; ತಿಲಕ: ಶ್ರೇಷ್ಠ; ಜಗತ್ತು: ಲೋಕ; ರತ್ನ: ಬೆಲೆಬಾಳುವ ಮಣಿ; ವಿಗಡ: ಸಾಹಸ, ವಿರೋಧ; ಮುನಿ: ಋಷಿ; ಚಿತ್ತ: ಮನಸ್ಸು; ಆಕರುಷಣ: ಸೆಳೆತ; ಮಂತ್ರ: ವಿಚಾರ, ಆಲೋಚನೆ; ನಾದ: ಧ್ವನಿ, ಶಬ್ದ, ಸಪ್ಪಳ; ತಪ: ತಪಸ್ಸು, ಧ್ಯಾನ; ಫಲ: ಪರಿಣಾಮ, ಫಲಿತಾಂಶ; ಸೌಂದರ್ಯ: ಚೆಲುವು; ಸರ್ಗ: ಗುಂಪು; ನಾಕ: ಸ್ವರ್ಗ; ಸುಖ: ಸಂತಸ, ನೆಮ್ಮದಿ; ಸಾಕಾರ: ಆಕೃತಿಯುಳ್ಳ; ರೂಪ: ಆಕಾರ; ತಾಣ: ನೆಲೆ; ಚಿತ್ರ: ಬರೆದ ಆಕೃತಿ;
ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ಲೋಕ+ವಶ್ಯದ +ತಿಲಕವೋ +ಜಗ
ದೇಕ+ರತ್ನವೊ +ವಿಗಡ+ಮುನಿ +ಚಿತ್ತ
ಆಕರುಷಣದ +ಮಂತ್ರ+ ನಾದವೊ +ಋಷಿ+ತಪಃ+ಫಲವೊ
ಲೋಕ +ಸೌಂದರೈಕ+ ಸರ್ಗವೊ
ನಾಕಸುಖ+ ಸಾಕಾರವೋ +ರೂ
ಪೈಕ+ತಾನವೊ+ ಚಿತ್ರವಾಯ್ತ್+ಊರ್ವಶಿಯ +ರೂಪಿನಲಿ
ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಲೋಕ, ಜಗ – ಸಮನಾರ್ಥಕ ಪದ – ೧ ಸಾಲಿನ ಮೊದಲ ಮತ್ತು ಕೊನೆ ಪದ
(೨) ಊರ್ವಶಿಯ ಸೌಂದರ್ಯದ ವಿವರ – ಲೋಕವಶ್ಯದ ತಿಲಕವೋ; ಜಗದೇಕರತ್ನವೊ; ವಿಗಡಮುನಿ ಚಿತ್ತಾಕರುಷಣದ ಮಂತ್ರನಾದವೊ; ಋಷಿತಪಃಫಲವೊ; ಲೋಕ ಸೌಂದರೈಕ ಸರ್ಗವೊ; ನಾಕಸುಖ ಸಾಕಾರವೋ
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತ 