ಪದ್ಯ ೫೦: ಪಗಡೆಯಾಟವು ಹೇಗೆ ನಡೆಯಿತು?

ದುಗನ ಹಾಯಿತು ತನಗೆ ಹಾಯ್ಕಿ
ತ್ತಿಗನವೆಂಬಬ್ಬರದ ಹಾಸಂ
ಗಿಗಳ ಬೊಬ್ಬೆಯ ಸಾರಿಗಳ ಕಟಕಟತ ವಿಸ್ವನದ
ಉಗಿವಸೆರೆಗಳ ಬಳಿದು ಹಾರದ
ಬಿಗುಹುಗಳ ಬೀದಿಗಳ ತಳಿ ಸಾ
ರಿಗಳ ಧಾಳಾ ಧೂಳಿ ಮಸಗಿತು ಭೂಪ ಕೇಳೆಂದ (ಸಭಾ ಪರ್ವ, ೧೪ ಸಂಧಿ, ೫೦ ಪದ್ಯ)

ತಾತ್ಪರ್ಯ:
ಜನಮೇಜಯ ರಾಜ ದ್ಯೂತದ ಆಟವು ಜೋರಾಗಿ ನಡೆದಿತ್ತು. ನನಗೆ ಎರಡನ್ನು ಹಾಕು, ನನಗೆ ಆರು ಬೇಕು ಎಂದು ದಾಳಗಳನ್ನು ಕಟೆಯುವರು. ಪಗಡೆ ಹಾಸಿನ ಚಿತ್ರದ ಹಲಗೆಯ ಮೇಲೆ ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಕಟ್ ಕಟ್ ಎಂಬ ಶಬ್ದದೊಂದಿಗೆ ನಡೆಸುವರು. ಆಟದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕ ಕಾಯನ್ನು ಬಿಡಿಸುವರು. ಜೋಡುಕಾಯಿ ಕಟ್ಟುವರು, ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಗರಕ್ಕನುಸಾರವಾಗಿ ನಡೆಸುವರು. ಹೀಗೆ ಪಗಡೆಯಾಟದ ಕೋಲಾಹಲವು ಮುಂದುವರೆಯಿತು.

ಅರ್ಥ:
ದುಗ: ಲೆತ್ತದ ಆಟದಲ್ಲಿ ಎರಡರ ಗರ; ಹಾಯಿತು: ಹಾಕು, ಹೊರಳಿಸು; ಇತ್ತಿಗ: ಲೆತ್ತದ ಆಟದಲ್ಲಿ ಆರರ ಗರ; ಅಬ್ಬರ: ಜೋರು; ಹಾಸಂಗಿ: ಜೂಜಿನ ದಾಳ; ಬೊಬ್ಬೆ: ಆರ್ಭಟ; ಸಾರಿ: ಪಗಡೆಯಾಟದಲ್ಲಿ ಉಪಯೋಗಿಸುವ ಕಾಯಿ; ಕಟಕಟ: ಶಬ್ದವನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಪದ; ನಿಸ್ವನ: ಶಬ್ದ, ಧ್ವನಿ; ಉಗಿವ: ಹೊರಬೀಳುವ; ಸೆರೆ: ಬಂಧನ; ಬಳಿ: ಹತ್ತಿರ; ಹಾರದ: ಜೋಡು; ಬಿಗುಹು: ಗಟ್ಟಿ, ಬಂಧನ; ಬೀದಿ: ಮಾರ್ಗ; ತಳಿ: ಚೆಲ್ಲು; ಧಾಳಾಧೂಳಿ: ವಿಪ್ಲವ, ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿ; ಮಸಗು: ಹರಡು; ಕೆರಳು; ಭೂಪ: ರಾಜ; ಕೇಳು: ಆಲಿಸು;

ಪದವಿಂಗಡಣೆ:
ದುಗನ +ಹಾಯಿತು +ತನಗೆ +ಹಾಯ್ಕ್
ಇತ್ತಿಗನವೆಂಬ್+ಅಬ್ಬರದ+ ಹಾಸಂ
ಗಿಗಳ +ಬೊಬ್ಬೆಯ +ಸಾರಿಗಳ +ಕಟಕಟತ+ ವಿಸ್ವನದ
ಉಗಿವ+ಸೆರೆಗಳ +ಬಳಿದು +ಹಾರದ
ಬಿಗುಹುಗಳ+ ಬೀದಿಗಳ+ ತಳಿ +ಸಾ
ರಿಗಳ +ಧಾಳಾ ಧೂಳಿ +ಮಸಗಿತು +ಭೂಪ +ಕೇಳೆಂದ

ಅಚ್ಚರಿ:
(೧) ಪಗಡೆ ಆಟದ ವೈಖರಿ – ಉಗಿವಸೆರೆಗಳ ಬಳಿದು ಹಾರದ ಬಿಗುಹುಗಳ ಬೀದಿಗಳ ತಳಿ ಸಾ
ರಿಗಳ ಧಾಳಾ ಧೂಳಿ ಮಸಗಿತು